BESLENME HİJYEN ve SAĞLIĞIMIZ

BESLENME HİJYEN ve SAĞLIĞIMIZ

Yaşamımızın temel maddesi olan besinlerimiz, bazı durumlarda sağlımız için zararlı hale gelebilir. Besinler üretimlerinden tüketimlerine dek çok çeşitli aşamalarda sağlığı bozucu etmenlerle karşılaşabilirler. Bu sağlığı bozucu etmenlerin neler olabileceği; bunların ortadan kaldırılmadığı durumlarda ne gibi tehlikelerle karşılaşılacağının bilinmesi çok önemlidir. Çünkü sağlığı bozucu etmenler ile karışmış olan besinlerimiz bizi hasta eder, hatta bazen öldürücü bile olabilir.

Bu dersimizde beslenme hijyen ve sağlığımız arasındaki ilişkiyi öğrenelim.

HİJYEN NEDİR?

Hijyen bir ortamın her türlü sağlık bozucu etmenden arındırılması ve sağlıklı ortamın korunmasıdır.

Ancak temiz görünen her ortam hijyenik değildir. Çünkü temizlik gözle görülebilen mikropların ortam uzaklaştırılmasıdır. Hijyen ise gözle görülmeyen mikropların da yok edilmesidir.

BESİNLER VE SAĞLIĞIMIZ:

Besinler aracılığıyla oluşan hastalıklara besin kaynaklı hastalıklar veya besin zehirlenmeleri denilir.

Besinlerin sağlığımızı bozucu hale gelmelerinin çok çeşitli nedenleri vardır. Bunları sırayla görelim.

1. KİMYASAL MADDELER

Besinlerimize çok çeşitli kaynaklardan kimyasal maddeler karışabilir. Örneğin bakır yemek kaplarından, aliminyum mutfak malzemelerinden geçen metaller, iyi yıkanmamış meyve ve sebzelerde bulunan tarım ilaçları, içinde yoğurt mayalanan renkli plastiklerden geçen maddeler, çok az miktarlarda alındıklarında zehirli olmayabilirler ancak bu maddelerin miktarı belirli bir düzeyi geçerse zehirlenmelere neden olabilir.

2. DOĞAL BESİN TOKSİNLERİ

Bazı besinlerin doğal yapısında bulunan veya saklama koşullarının uygun olmayışı nedeniyle oluşan zehirler ölümle sonuçlanabilecek tehlikelere yol açar. Örneğin bazı mantar türleri, filizlenmiş patates, delibal gibi besinler sağlığımız için tehlikeli olabilirler.

3. PARAZİTLER

Kanalizasyon ve dışkı ile kirlenmiş besinlerde parazit denilen ve yaşamak için mutlaka başka bir canlıya gerek duyan zararlı organizmalar bulunabilir.

Örneğin; kanalizasyonun karıştığı bir dereden sulanan ürünlerde parazit olma ihtimali oldukça yüksektir. Bazı iyi pişmemiş etlerden de insana parazit geçer ve besin kaynaklı hastalıklara neden olur.

Resim 1. İyi pişmemiş etlerden insana parazit geçer.

4. MİKROORGANİZMALAR

Mikroorganizmalar gözle görülmeyen mini canlılardır.Bunlar küfler, virüsler ve bakteriler olmak üzere üç tiptir.

Küfler yiyecekler üzerinde pamuk görünümünde, bazen de renkli olan mini canlılardır.

Zehir üreten küfler insan sağlığı için önemli tehlikeler oluşturur. Normal pişirmeyle yok edilmezler. Küflenme besinlerin daha çok nemli ortamda uzun süre bekletilmesiyle oluşur.

Virüsler besinler yoluyla taşınır ve insan vücudunda hızla ürerler. Sarılık, nezle, grip gibi hastalıklar virüslerin neden olduğu hastalıklardır.

Bakteriler, besinler aracılığıyla oluşan hastalıkların en önemli nedenidir. Bu nedenle bakteriyi iyi tanımak, gerekli önlemleri etkili bir şekilde almayı kolaylaştırmak açısından son derece önemlidir.

Öyleyse bakteriler hakkında daha çok öğrenelim,

BAKTERİ NEDİR?

Bakteriler çok küçük canlılardır. Ancak 2000 tanesi yanyana gelince toplu iğne başı büyüklüğüne ulaşabilir.

Bakteriler en çok oda ve vücut sıcaklığında canlı kalır ve ürerler Kaynatmayla bakterinin kendisi ölür,ancak bakteri zehir ürettiyse bu yok edilemez.

BAKTERİLER EN ÇOK NERELERDE BULUNURLAR?

Bakterilerde insanlar gibi yaşamak için besin ve belli ölçüde neme gerek duyarlar. En çok da et, balık, tavuk, süt, yumurta gibi proteinden zengin besinleri tercih ederler. Bu nedenle bu besinler bakteri yönünden en çok dikkat edilmesi gereken besinlerdir.

Bakteriler kuru ortamda üreyemezler. Bu yüzden sulu ve nemli ortamlar üremeleri için uygundur.

Bakteriler asidi yüksek örneğin domates, portakal gibi besinlerde pek üreyemezler. Daha çok asidi az patlıcan, taze fasulye, gibi sebzelerden yapılmış yiyecekleri tercih ederler.

Bakterilerin bazıları konserve yiyecekler gibi havasız ortamlarda daha kolay ürerler.

Resim 2. Bakteriler proteince zengin gıdalarda daha çabuk ürerler.

BAKTERİ ARACILIĞIYLA BESİN ZEHİRLENMESİ

Besinlerimiz toz, toprak, böcek, sinek, kemirgen ve evcil hayvanlar, kirli su ve yiyeceklerle uğraşan kişiler, çiğ besinler ve çöpler aracılığıyla bulaşan bakterilerle kirlenir. Kirlenme sonucu yenen besinler, insanda besin zehirlenmesi yapar.

Besin zehirlenmeleri içeride bakteri üremiş besinin yenmesiyle genellikle ani olarak başlar, 1-36 saat içinde ortaya çıkar. Şiddetli ishal, karın ağrısı, mide bulantısı veya kusma, bazen de ateş görülür. Hastalık süresi kısadır ve birkaç gün içinde iyileşme söz konusudur.

Oluşabilecek bu tehlikelerden uzak kalmak için hijyen mutlaka sağlanmalı ve gerekli önlemler alınmalıdır.

BESİNLERİN SAĞLIĞA ZARARLI HALE DÖNÜŞMESİNİ ÖNLEMEK İÇİN NE GİBİ ÖNLEMLER ALINMALIDIR?

Satın alırken;

Besinler güvenilir yerlerden alınmalı, taze, temiz ve kaliteli olmasına dikkat edilmelidir.

Resim 3. Son tüketim tarihi geçmiş gıda alınmamalıdır.

Paketlenmiş besinleri alırken son kullanma tarihine bakılmalı günü geçmişse alınmamalıdır.

Saklarken;

Hastalık yapan bakteriler 10°C nın altında üreyemezler. Besinler hemen tüketilmeyecekse uygun koşullarda saklanmalıdır. Özellikle et, süt, yumurta, sebze ve meyveler, artan yemekler; soğukta buzdolabında saklanmalı, kısa sürede de tüketilmelidir. Yemekler ağzı kapalı kaplara konularak saklanmalıdır. Daha dayanıklı olan tahıllar ve baklagiller ise serin, kuru ve karanlık ortamlarda, yerden yüksekte muhafaza edilmelidir.

Besinler yenmeden veya yemekleri yapılmayacak ise;

Mutlaka bol su ile yıkanmalıdır. Böylece yiyecekteki yabancı maddeler uzaklaştırılmış olur.

Yiyecek hazırlama ve pişirmede mutlaka temiz içme suyu kullanılmalıdır. Su güvenilir değilse kaynatma, süzme veya klorlama ile güvenilir hale getirilebilir.

Eğer kuyu suyu kullanılıyorsa; kuyunun kapağı kullanılmadığı zamanlarda kapalı tutulmalı, çevresine yüksek duvar veya tel çekilerek hayvanların uzak durması sağlanmalıdır.

Ayrıca su kapları temiz tutulmalı, kullanılmadığı zaman kapağı kapalı olmalıdır.

Resim 4. Yiyecekler temiz, bol su ile yıkanmalıdır.

Yemek yaparken;

Yemek yapılan ortamın ve kullanılan kapların temizliğine önem verilmelidir. Çiğ yiyeceklerin pişmiş yiyeceklerle teması önlenmelidir.

Yiyecekleri pişirirken uygun sıcaklıkta ve yeterli sürede pişirmeye dikkat edilmelidir. Kaynatma işlemi yiyeceklerin güvenli hale getirilmesinde önemli bir yer tutar.

Mutfak içinde oluşan çöpler ağzı kapalı ve içi poşetli çöp kutularında biriktirilmeli mutfakta çok bekletilmeden ortadan kaldırılmalıdır.

Her işin bitiminde;

Mutfak ve kullanılan araçlar uygun yöntemlerle temizlenmelidir. Bulaşıklar elinizin dayanabileceği en yüksek sıcaklıkta, deterjanlı bol su ile yıkanmalı ve iyice durulanmalıdır.

Resim 5. Ellerinizi sık sık sabunlayınız.

Yemek hazırlayan kişinin temizliği: Yemek hazırlayan kişinin temizliği besin hijyenini sağlamada çok önemlidir. Bunun için el, vücut ve giysilerin temizliğine dikkat etmek gerekir, eller her işin başlangıcında, tuvaletten çıktıktan sonra, çiğ ve kirli besinlere, araç gereçlere dokunduktan ve öksürüp hapşırdıktan sonra mutlaka yıkanmalıdır.

Hijyenik el yıkamanın da bir yöntemi vardır. Bunun için varsa elin dayanabileceği sıcaklıkta su kullanılır. Eller bilekten itibaren parmak ucuna kadar ovularak sabunlanır, bol su ile durulanarak, temiz bir havlu ile kurulanır. Evlerde musluk suyu yoksa, musluk takılmış bir bidon ile su sağlanabilir.