Boğa kuzey kutbunda, inek güney kutbunda olsa da müşterek buzağıları olabilir. Artık bir ineğin yavrulaması için boğa ile buluşması gerekmiyor. Boğadan alınan spermalar (dölleme hücresi) özel bir teknikle hazırlandıktan sonra veteriner hekim veya tohumlama teknisyenleri tarafından ineğe naklediliyor, inek de gebe kalıyor. İşte buna suni tohumlama - yapay dölleme diyoruz.
Çok sağlıklı, kolay, ucuz, garantili bir yavru alma tekniği... Bu bölümde işte bu tekniği anlatıyoruz.
İKİ YÜZ YILDAN BERİ
Suni tohumlama çalışmalarının başlangıcı 1780 yıllarına gider. 200 yıldan beri bu teknik uygulanıyor ve üzerinde çalışmalar devam ediyor. Türkiye'de ilk suni tohumlamaya 1926 yılında Merinos koçlarının sperması ile yerli koyunlara melezleme yapılarak başlanmıştır.
Türkiye'de uzun zamandan beri suni tohumlama çalışmaları yürütülmektedir. Her bölgede sığır yetiştiricileri suni tohumlama yaptırabilmektedir.
BİR BABADAN 300 YAVRU
Bir boğa aşım yaparak bir ineği dölleyip bir yavru verir. Sonra bir ineği daha aşarsa, bir yavru da ondan verir. Ama bir anda 300 aşım yapıp, 300 yavru veremez. Eğer suni tohumlama tekniğinden yararlanırsa, boğanın bir aşımından 250 - 400 yavru yapacak sperma alınabilir. Bunun için boğa ineğe aşım yapmaz, suni vajen denen ve boğanın spermasını bıraktığı cihaz kullanılır. Bu cihaza alınan sperma uygun sıvılarla karıştırılıp çoğaltılır. Böylece 300 ineği dölleye bilecek bir miktara ulaşır. Sonra payet denen ince plastik muhafazalara konarak eksi 196 derecede dondurulur. Dondurma işlemi için sıvı azot kullanılır.
Şekil 1. Suni tohumlama yapılan bir inek
HER İNEĞE HER ZAMAN SUNİ TOHUMLAMA YAPILAMAZ!
Bir ineğe suni tohumlama yapma zamanı onun boğa ile çiftleşme isteği gösterdiği zamandır. Ne zaman boğa ister? Kızgınlık durumunda.
Eğer sürüde inekler ile bir arada ise bu durumu boğalar kolayca anlar, doğal aşım ile doğal döllenmeyi kendiliğinden gerçekleştirir.
Ama suni tohumlama yapılacak ise kızgınlığı yetiştiricinin anlaması ve ineğin davranışlarını takip etmesi gerekir.
Üçüncü bölümde dişi sığırlarda kızgınlık belirtilerini açıklamıştık.
NEDEN SUNİ TOHUMLAMA
Neden boğa ile ineğin arasına bir sürü alet, edevat, veteriner veya teknisyen vasıta olarak giriyor? Neden tabii tohumlama yerine suni tohumlama yapılıyor? Hangisini tercih edelim?
Daima suni tohumlamayı tercih edelim. Çünkü:
En iyi boğayı seçebiliriz. Bu boğa hangi şehirde veya ülkede olursa olsun, önemli değil! Diyelim ki dünyanın öbür ucunda bir boğa varmış anası çok süt veriyormuş, yavruları da çok yüksek verimli oluyormuş. Siz de ineğinizden bu boğaya ait bir yavru almak istiyorsunuz. Kolay... Bu ülkeden o boğanın spermasını getiren kuruluşlar var. Siz istediğiniz üstün verimli bu boğanın sperması ile ineğinizi dölletebilir ve istediğiniz yavruyu elde edebilirsiniz. Böylece en yüksek verimli (et, süt, yavru) boğayı suni tohumlamada kullanarak anasına göre daha verimli buzağılar elde edersiniz yani daha çok süt, et veren nesiller oluşturursunuz.
Dondurulmuş spermanın nakli çok kolaydır. Dünyanın her yanından sperma getirtmek mümkündür. Ancak buna gerek yok. Ülkemizde de yüksek verimli boğaların spermaları ileri ülkelerdeki gibi üretilebilmektedir.
BİNLERCE YAVRU
* Bir boğa tabii aşım ile yılda en fazla 200 ineği dölleyebilir. Bundan da ortalama 160-170 yavru elde edilir. Aynı boğanın spermasıyla suni tohumlama yapılırsa bir yılda 20.000 baş inek döllenir. Bundan da yaklaşık 16.000 baş yavru elde edilebilir. İşte suni tohumlamanın bir başka faydası!
* Suni tohumlama ile hayvandan hayvana hastalık bulaşması önlenir.
* Çok masraflı olan boğa bulundurmaya gerek kalmaz.
* Yüksek verimli olduğu kesinleşmiş olan boğaların sperması ile yüksek verimli yavrular elde edilir.
SUNİ TOHUMLAMA İLE İŞ BİTMİYOR
İneğine suni tohumlama yaptıran kişi bu tohumlama tarihini bir yere kaydetmelidir. En iyisi tohumlama yapan teknisyenden tohumlama belgesi almalıdır. Bu belgede bazı önemli bilgiler mevcuttur. Eğer hayvan gebe kalmadıysa 18-24 gün sonra tekrar kızgınlık gösterecektir. Gebe kaldıysa ne zaman doğum yapacağı da bu belgeden belli olur ve doğum öncesi hazırlıklarımızı buna göre yaparız. İnek normal doğum yaptıktan sonra en az 60 gün geçmeden, yani iki kızgınlığı savmadan tohumlama yapılmamalıdır. Eğer güç doğum olmuşsa en az 90 gün bekleyip sonra tohumlama yaptırılmalıdır.
