KOOPERATİFLERDE YÖNETİM VE DENETİM ORGANLARININ ÇALIŞMA ŞEKLİ VE ESASLARI , TARIMSAL AMAÇLI KOOPERATİFLERİN DAĞILMASINDA TAKİP EDİLECEK USUL VE ESASLAR

Bu  dersimizde  iki  bölümden  oluşmaktadır.  Birinci bölümde kooperatiflerde yönetim ve denetim organlarının çalışma şekli ve esasları, ikinci bölümde ise tarımsal amaçlı kooperatiflerin dağılmasında takip edilecek usul ve esaslar ele alınacaktır.

KOOPERATİFLERDE  YÖNETİM  VE  DENETİM ORGANLARININ ÇALIŞMA ŞEKLİ VE ESASLARI

Kooperatiflerde yönetim  nedir?  Kooperatiflerde  yönetim faaliyetleri yönetim kurulunca yerine getirilir.
Yönetim  kurulu,  kanun  ve  anasözleşme  hükümleri  içinde kooperatifin faaliyetini yöneten ve onu temsil eden icra organıdır.

Kooperatiflerde  yönetim  kurulu  kaç  kişiden  ve  nasıl oluşturulur? En yetkili karar organı olan genel kurulda yapılacak seçimle kooperatif yönetim kurulu oluşturulur.
Seçimlerde (anasözleşmeye göre) açık veya gizli oylama yapılır.
Yönetim kurulu asil ve yedek üyelerden oluşur. Kanuna göre yönetim kurulu en az üç üyeden oluşur. Bunların ve yedeklerinin kooperatif ortağı olmaları zorunludur.

Yönetim  kuruluna  seçilmenin  bir  şartı  var  mıdır? Kooperatifler Kanununa göre yönetim kuruluna seçileceklerde;
1 .  Türk vatandaşı olmak
2.  Aynı türde başka bir kooperatifin yönetim kurulu  üyesi olmamak
3.  Türk Ceza Kanununun zimmet, ihtilas, irtikap, rüşvet görevi suistimal, sahtekârlık, hırsızlık, dolandırıcılık, hileli iflas, emniyeti suistimal  ve  Devletin  şahsiyetine  karşı  işlenen  suçlara  ilişkin hükümlerine veya bu kanuna göre mahkum olmamak.
4.  Kooperatif ortağı olmak,
şartları aranacaktır.

Şekil  1.  Bir  tarımsal  kalkınma  kooperatifinin  yönetildiği  işletme binası.

Şekil  2.  Başarılı kooperatiflerden  birinin ortaklarına sunduğu hizmetler.

Yönetim kurulu nasıl çalışır? Kooperatif  anasözleşmesine göre, seçimlerden sonra yönetim kurulu üyeleri kendi aralarında gizli oyla görev bölümü yapar. Bir başkan, bir başkan vekili ve diğer üyeleri tespit eder. Yönetim kurulunun ayda en az bir defa toplanması gerekmektedir.
Yönetim kurulu kararları çoğunlukla alınır. Yönetim kurulu toplantı nisabını kaybederse boşalan yönetim kurulu üyeliklerine denetçiler tarafından yeteri kadar yedek üye çağrılır.
Yönetim kurulu üyeleri ve temsile yetkili şahıslar genel kurulun devredemeyeceği yetkileri kullanamaz.
Yönetim  kurulu,  kanun,  anasözleşme  ve  genel  kurulun kendilerine verdiği yetkileri kullanarak aldığı kararları, sahifeleri noterce tasdik edilmiş olan "Yönetim Kurulu Karar Defteri" ne tarih ve sıra numarası ile yazmak mecburiyetindedir. Yazılan kararların altı toplantıda hazır bulunan üyeler tarafından toplantı yeri terkedilmeden imzalanır.

Yönetim  kurulu  üyelerinin  sorumlulukları  nelerdir? Kooperatifler Kanununa göre;
Yönetim kurulu, kooperatif işlerinin yönetimi için gereken titizliği gösterir ve kooperatifin başarısı ve gelişmesi yolunda bütün gayretini sarf eder.               
Yönetim kurulu, kendi tutanakları ile genel kurul tutanaklarının, gerekli defterlerin ve ortak listelerinin muntazam hazırlanıp, tutulup, saklanmasından  ve  işletme  hesabıyla yıllık  bilançonun  kanuni hükümlerine uygun olarak hazırlanıp tetkik olunmak üzere denetleme kuruluna verilmesinden sorumludur.

KOOPERATİFLERDE  DENETİM  ORGANI  NEDİR?

Kooperatiflerde denetim işleri, genel kurulda seçilen denetçiler tarafından yapılır.
Denetçiler, genel kurul namına kooperatifin bütün işlem ve hesaplarını tetkik eden bir organdır.
Genel kurul, denetleme organı olarak en az bir yıl için bir veya daha çok denetçi seçer. Genel kurul yedek denetçiler de seçebilir.

DENETÇİ  SEÇİLEBİLMENİN  ŞARTLARI  NELERDİR?

Kooperatifler Kanununa göre denetçilerin:
1 .  Türk vatandaşı olmaları
2.  Türk Ceza Kanunundaki zimmet, ihtilas, irtikap, rüşvet, görevi suistimal, sahtekârlık, hırsızlık, dolandırıcılık, hileli iflas, emniyeti suistimal ve Devletin şahsiyetine karşı işlenen suçlardan ve 1163 ve 3476 Sayılı Kanunlara göre mahkum olmamaları şarttır.
Bu şartların yanında anasözleşmede belirtilmek kaydı ile özel şartlar aranabilir.
Denetçiliğe seçileceklerde ve yedeklerinde kooperatif ortağı olma şartı aranmaz.

DENETÇİLER  NASIL  ÇALIŞIR?
Denetçiler,  denetim  işlemini  kooperatifin  defter,  belge ve kayıtlarına  bakarak  gerçekleştirirler.  Yöneticiler  bu  maksatla denetçilere defterleri ve belgeleri vermek, istenilen her konuda bilgi vermek zorundadır.
Denetçiler, yönetim ve genel kurul toplantılarına katılırlar. Ancak yönetim kurulunda oy kullanamazlar.
Denetçiler,  görevleri  çerçevesinde  işlerin  yürütülmesinde gördükleri noksanlıkları, kanun ve anasözleşmeye aykırı hareketleri bundan  sorumlu  olanların  bağlı  bulundukları  organa ve gerekli hallerde, aynı zamanda genel kurula bildirmek zorundadır.

DENETÇİLERİN  SORUMLULUKLARI NELERDİR?

Denetçiler, görevleri sırasında öğrendikleri ve açıklanmasında kooperatifin veya ortakların şahısları için zarar umulan hususları kooperatif ortaklarına ve üçüncü şahıslara açıklayamazlar.
Denetçiler görevlerini hiç veya gereği gibi yapmalarından doğan zararlardan dolayı kusursuz olduklarını ispat etmedikçe ortaklaşa sorumlu olurlar.

TARIMSAL  AMAÇLI  KOOPERATİFLERİN DAĞILMASINDA TAKİP EDİLECEK USUL VE ESASLAR

Bu bölümde ortaklarına hizmet veremeyen, fiilen bir fonksiyonu kalmayan bir kooperatifin hukuki varlığının dağıtılması için yapılacak işlemler anlatılacaktır.

KOOPERATİFLER  HANGİ  SEBEPLE  DAĞILIRLAR?

Kooperatifler;

1.  Anasözleşme gereğince
2.  Genel kurul kararıyla
3.  İflasın açılması,
4.  Kanunlarda  öngörülen  diğer  hallerde,  ilgili  Bakanlığın Mahkemeden alacağı karar üzerine,
5.  Diğer bir kooperatifle birleşmesi veya devralınması suretiyle,
6.  Üç yıl olağan genel kurulunu yapmaması halinde,
7.  Amacına ulaşma imkanının bulunmadığının ilgili Bakanlıkça tespiti halinde mahkemeden alacağı kararla dağılırlar.

DAĞILMA  (FESİH) KARARINI  HANGİ ORGAN VEYA MERCİ  VERİR?

Kooperatifin kendi kendini feshetmesine ancak genel kurulda karar  verilebilir.  Ayrıca,  dağılma  sebeplerinin  yeterli  gören Mahkemeler de kooperatifin feshine karar verebilir.
Fesih kararı, ister genel kurulda isterse mahkeme tarafından verilmiş olsun fesih işlemlerini (tasfiye) yürütmek üzere "tasfiye kurulu" seçilir. Tasfiye kurulu, fesih kararını veren merci tarafından seçilir. Bu görev yönetim kuruluna da verilebilir.

TASFİYE KURULU, TASFİYE İŞLEMLERİNİ NASIL YAPAR?

1163 Sayılı Kooperatifler Kanununun 82. maddesinde "iflastan gayri hallerde kooperatifin dağılması yetkili organlar tarafından Ticaret Siciline tescil ve ilân ettirilir" hükmü yer almaktadır.
Tasfiye  işlemlerinin  nasıl yapılacağı  hakkında  1163  Sayılı kanunda hüküm bulunmamaktadır. Ancak, kanunun 98. maddesiyle Türk Ticaret Kanununa yollama yapıldığından tasfiye işlemlerini daha ziyade T.T.K. nun Anonim Şirketlerin tasfiyesi gibi yapmak zorunluluğu vardır.
Tasfiye  işlemini  yapmakla  görevlendirilenler  genellikle  şu işlemleri yapacaktır.
Fesih kararının, Ticaret Siciline tescil ve birer hafta ara ile 3 defa ilan   ettirilmesi  (Alacaklıların yapılacak bu  ilan  ile  1  yıl  içinde müracaatları zorunludur. Bir yıllık sürenin başlama tarihi üçüncü ilan tarihidir).
Tasfiye memurlarınca, göreve başlarken kooperatifin durum ve değerlerini gösteren bir envanter çıkarılır. Tasfiye açılış bilançosu tanzim edilir.
Genel  kurul  aksine  karar  vermedikçe  tasfiye  memurları kooperatifin aktiflerini pazarlık suretiyle de satılabilir. Aktiflerin toptan satılabilmesi için genel kurul kararı lazımdır.
Kooperatif mamelekinin dağıtılmasında ilk önce ödenmiş paylar geri verilir.
Tasfiye  memurları  tarafından,  tasfiyenin  gerektirdiği  bütün işlemler yapıldıktan sonra tasfiye sonucunu gösteren son ve kat'i bilanço tanzim ederek genel kurulun onayına sunar.
Tasfiyenin  sona  ermesinden  sonra  kooperatife  ait  ticaret sicilinden çıkarılması (terkin) talep edilir. Bu terkin talebi tescil ve ilan olunur.