KOOPERATİF NEDİR? KOOPERATİFÇİLİĞİN TARİHÇESİ
Birlikten kuvvet doğar. Kooperatifçilik ise birlikte iş yapma, birlikte çalışma, kısaca iş birliğidir.
Kooperatif, ortakları için bir menfaat unsuru, yöneticiler için bir ekonomik faaliyet, çalışanlar için bir iş, devlet için de bir kalkınma aracıdır.
Bizde bu dersimizde kooperatifçiliğin önemini, anlamını ve tarihi gelişimini anlatacağız.
KOOPERATİF NEDİR?
Kooperatif, insanların karşılanmasında zorluk çektiği ihtiyaçlarını temin etmek için maddi, manevi güçlerini birleştiren mükemmel bir dayanışma aracıdır.
Kısaca kooperatifleşmenin temelinde; yardım, dayanışma duygusu ve iş başarma amacı vardır. Bu amaçla insanlar çeşitli isimler altında el ve gönül birliğiyle zorlukları yenmek için bir araya gelmişlerdir.
İHTİYAÇ NEDİR?
İhtiyaç, mal ve hizmet temini bakımından karşılandığında insana haz, karşılanmadığında elem veren duygulardır.
İhtiyaçlar da ikiye ayrılır. Bunlar mesleki ihtiyaçlar ve kişisel ihtiyaçlardır.
KOOPERATİFÇİLİK İLKELERİ NELERDİR?
Milletlerarası Kooperatifler Birliğince (İ.C.A) 1937 yılında kabul edilen kooperatifçilik ilkeleri şunlardır:
1 . Herkese açık üyelik (Serbest giriş-çıkış ilkesi)
2. Demokratik yönetim
3. Risturn (İşletme fazlasının ortaklara alışverişiyle orantılı olarak dağıtılması ilkesi)
Sermayeye sınırlı faiz ödenmesi
Siyasi ve dini tarafsızlık
6. Peşin satış
7. Eğitimin geliştirilmesi
DÜNYADA KOOPERATİFÇİLİK NEREDE, NE ZAMAN BAŞLAMIŞTIR?
Kooperatifçiliğin tarihçesine bakıldığında 1844 yılı ile tüketim kooperatifçiliğin de İngiltere ilk sırayı almaktadır. Bunu üretim kooperatifçiliğinde Fransa, Esnaf ve Tarım Kredi kooperatifçiğinde ise Almanya takip etmektedir.
Ancak, bu örneklerden çok daha önce adı kooperatif olmasa bile sistem ve ilkeler bakımından aynı olan ve Osmanlı-Türk toplumunda mevcut bulunan Ahilik sistemi, gerek ihtiva ettiği prensipler gerekse insanlığa ve çalışanlara tuttuğu ışık ve çizdiği yol bakımından kooperatifçilik ilkeleri ile büyük bir yakınlık göstermektedir.
Avrupa ülkelerinde ki bu ilk kooperatifçilik örneklerinin ilke olarak Ahilik prensiplerinden etkilendiği bir gerçektir. Nitekim Modern kooperatifçiliğin kurucularından olan Michael Sandown, Sivas, Kayseri, Nevşehir, Kırşehir ve Niğde'de incelemeler yapmış ve edindiği bilgileri 1828-1831 yılları arasında İngiltere'de yayımlamıştır (The Co-Operator Vol. 18 No 5. London 1944 pp 13-19 Yazarı John B. HIGGINS).
Bu bakımdan kooperatifçilik fikrinin anayurdu ANADOLU dur diyoruz.
ÜLKEMİZDEKİ KOOPERATİFÇİLİK HAREKETİ NEREDE, NE ZAMAN BAŞLAMIŞTIR?
Ülkemizde ki kooperatifçilik hareketi de adı "Kooperatif" olmasa bile çalışma sistemi itibariyle aynı olan "Memleket Sandıkları" nın kurulmasıyla 1863 yılında başlamıştır.
Şekil 1. 1863-1888 yıllarında kullanılan tarihi "Demir Çemberli Memleket Sandığı (T.C. Ziraat Bankası Müzesi)
Memleket sandıkları tarımsal üretim ve tarımsal krediyi konu almıştır. Tarımsal kredi temini konusundaki çiftçilerin sıkıntısını tespit eden Mithat Paşa (1822-1884) Niş Valiliği sırasında Memleket Sandıklarının kurulmasını sağlamıştır.
Memleket Sandıkları'nın çalışmalarında ve toplum tarafından benimsenmesinde bir yardımlaşma sistemi olan "imece" den yararlanılmıştır.
Memleket Sandıkları'nın uygulaması şöyle olmuştur: Her çiftçi ailesine, devlete ait boş arazilerde, bulunmadığı taktirde kiralamak suretiyle temin edilen arazilerde eşit şartlarda, ortaklaşa ve imece usulüyle ürün ekim ve hasadı yaptırılmıştır. Hafta tatilleri uygulamasında Müslümanlar Pazar günü, Hıristiyanlar Cuma günü Çalıştırılmıştır. Bu şekilde elde edilen hasılat nakde Çevrilerek kredi ihtiyacı karşılanmıştır.
Şekil 2. Köyde imece usulü ile bir çalışma.
Sandığın yönetimi seçimle işbaşına gelen dört kişilik "Sandık Vekilleri" veya "Sandık Emirleri" denilen bir kurul tarafından yürütülüyordu.
Memleket Sandıkları 1883 yılında Menafi Sandıklarına, 1888 yılında da bir nizamname ile aynı görevleri icra etmek üzere Ziraat Bankasına dönüştürülmüştür.
1915 yılında "Kooperatif Aydın İncir Müstahsilleri Ortaklığı" ünvanı altında ülkemizde ilk tarım satış kooperatifinin kuruluşu gerçekleştirilmiştir.
Bu tarihten sonra milletçe yaşadığımız düşman istilası ve Kurtuluş Savaşının zorlukları karşısında bu kuruluşlar 1919'da faaliyetlerini durdurmuşlardır. Ancak, 1924'den sonra Kooperatifçilik hareketinde yeni ve daha canlı bir gelişme başlamıştır.
