SÜT İNEKLERİNDE SAĞIM ve SAĞIM TEKNİKLERİ
Sağımın zamanını ve tekniğini bilmek gerekir. İyi sağılamayan ineğin süt verimi az olur. Sağım tekniğine göre yapılmazsa ineğin memeleri zarar görür. Sağımda temizliğe çok önem vermek gerekir.
İşte bu bölümde doğru ve yararlı bir sağımın nasıl yapıldığını göreceksiniz. Eğer eskiden beri yapmakta olduğunuz hatalar varsa, düzelteceksiniz.
Unutmayın, inek demek, meme demektir.
SAĞIMIN ÖNEMİ:
Süt sığırcılığında, fazla miktarda ve kaliteli süt elde edilmesi amaçlanır. Süt; buzağılamadan sonra meme içinde oluşup, depolanan ve sağılmak suretiyle alınan bir maddedir. Sütün, memeye zarar vermeden alınması gerekir. Eğer sağım uygun bir şekilde yapılmaz ise, hem alınan süt miktarı azalır, hem de meme hastalıkları oluşur. Bu da karı azaltır.
MEMENİN YAPISI:
İneğin memesi, birbirinden bağımsız 4 bölümden oluşur. Dıştan bakıldığında memenin sağ ve sol yarımlarının birbirinden ayrıldığı, kesin olarak görülebilir. Meme yandan bakıldığında orta uzunlukta ve karın duvarına sıkıca bağlı olarak görülür. Genel olarak arka meme bölmeleri ön meme bölmelerinden daha büyüktür ve günlük üretilen sütün %60'ı arka meme bölmelerinden alınır.
Her meme bölmesi bir meme başı ile bitmekte ve süt meme başlarından alınmaktadır. Meme başlarının orta uzunlukta olması, memeye düzgün bir şekilde yerleşmesi meme başı deliğini büzen kasın sıkı olması gerekir. İneklerin bazılarında 4 meme başından başka küçük meme başları da bulunabilir. Fakat bunlar süt vermezler. Her meme bölmesinin içinde küçük odacıklar şeklinde süt üreten bezcikler vardır ve üzüm salkımı gibi görünürler. Buradan gelen süt ince borularla kalın boruya oradan da meme sarnıcına ulaşır.
Şekil 1. İnek demek meme demektir.
SÜT KANDAN MI OLUR ?
Memede süt yapımı için gerekli besinler kan ile memeye taşınmaktadır. Üretilen sütün azlığı veya çokluğu memedeki damarlardan geçen kan miktarı ile ilgilidir. 1 litre süt üretimi için memeden 400 litre kanın geçmesi gerekir. Memedeki damarlar ne kadar çok kıvrımlı ve kalın olursa o kadar kan geçer ve o kadar fazla süt oluşur.
Dikkat
Tımar hayvanda kan dolaşımının hızlanmasına ve dolaylı olarak süt verimine olumlu bir etki yapar.
SÜTÜN İNDİRİLMESİ
Sütün indirilmesi sinirsel ve hormonal bir refleks olup ineğin verebileceği en yüksek sütün elde edilmesinde büyük önem taşır. Memenin yıkanıp temizlenmesi, meme başlarına yapılan masaj, buzağının sağım yerinde oluşu gibi faktörlerle meme uyarılarak memeden sütün akışı başlatılır. Uyarının yapılmasını izleyen en geç bir dakika içinde sağım başlatılıp 10 dakika içinde tamamlanmalıdır. Aksi taktirde memedeki sütün bir kısmı içeride kalır.
İneğe yapılacak kötü muamele, gürültü veya ineğin kızmasına neden olabilecek herhangi bir olay meme uygun şekilde uyarılmış olsa bile süt çıkışını engelleyebilir. Bu olay ineğin sütünü tutması olarak isimlendirilir. Böylece memeden alınamayan süt miktarı artar.
Bir ineğin sağımı 10 dakika içinde tamamlanmalıdır.
SAĞIM TEKNİKLERİ
Süt sığırcılığında genel olarak 12 saat aralıklarla 2 sağım uygulanır.Memesinden süt akıtan veya kendi memesini emen inekler günde 3-4 kez sağılabilir.
Sağıma başlamadan önce şunlar yapılmalıdır:
1. Meme uygun şekilde uyarılarak sütün indirilmesi sağlanmalıdır. Bu uyarı; memenin yıkanıp kurulanması, sağımcı, sağım makinesinin sesi, ineğin önüne yem konulması şeklinde olabilir.
2. Sağımcı sadece sağımla ilgilenmelidir.
3. Sağımcıların elleri, lastik çizmeleri, sağım tulumları ve sağım aletleri temiz olmalıdır.
4. İneğin memesi ve meme başları ılık su ile yıkanmalıdır. Yıkamadan sonra temiz bir bez veya kağıt havlu ile kurulanmalıdır. Kağıt havlu pahalı olmasına rağmen çok sağlıklıdır. Memenin hastalanmasını önler.
5. Sağımın başında her meme başından çok az miktarda süt bir kaba süt sağılmalıdır. Böylece sütte bir bozukluk varsa anlaşılır.
EL İLE SAĞIM TEKNİĞİ
Avuç içi sağım, en iyi elle sağım şeklidir. Avuç içi sağımda meme başı avuç içine alınıp, baş parmak diğer parmakların üzerine gelecek şekilde kapatılır ve sıkılır. İlk defa sıkılıp süt akışı sağlanınca parmaklar açılır ve yeniden sıkılır. Sağım bu şekilde devam edilerek tamamlanır. Sağım tamamlandıktan sonra memeye yeniden masaj yapılarak süt bezleri tekrar uyarılır ve sağım yapılarak memedeki sütün tamamının alınması sağlanır. Böylece memede hastalık oluşumu önlenir.
Şekil 2. El ile sağım.
El ile yapılan sağımdaki yanlışlar:
* Meme ucunun büyük kısmının avuç dışında kalması sütün tamamen alınamamasına sebep olur.Meme ucu şişer ve meme zarar görür.
* Meme başı kesinlikle iki parmakla aşağıya doğru çekilmemelidir.
* Baş parmağın birinci boğumunun sırtı ile diğer parmaklar arasına meme başı sıkıştırılarak sağım yapılmamalıdır. Aksi takdirde meme başı zedelenir ve yara olur.
* Memede süt bırakılmamalıdır. Memede mikropların üreyerek hastalanmasına sebep olur.
Şekil 3. Sağım Makinesinin memeye takılan kısmı.
Şekil 4. Kovalı sabit sistemin görünüşü.
Makine ile süt sağımında 12 önemli kural
SAĞIM ÖNCESİNDE
1. 2. 3. 4.
• Meme sağlığını düzenli olarak kontrol ediniz.
• Sağım sırasını düzenleyiniz. (Önce genç, sonra yaşlı, en son tedavi görmüş inekler sağılır)
• Her zaman ön sağım yapınız!
• Memeleri dikkatle temizleyiniz.
SAĞIM SIRASINDA:
5. 6. 7. 8.
• Sağım vakumunu kontrol ediniz.
• Memenin hazırlanmasından h emen sonra sağım başlıklarını yerleştirip hortumları ayarlayınız.
• Aşırı sağım yapmayınız.
• Meme ucunda süt kalmaması için memeyi sürekli kontrol ediniz.
SAĞIM SONRASINDA:
9. 10. 11. 12.
• Memeleri hemen dezenfektan dolu kaba daldırınız.
• Sağım ekipmanlarını hemen deterjanlı suda temizleyiniz
• Sütü hemen soğutarak, bakteri üremesine engel olunuz.
• Ekipmanlarınızın bakımını ve servisini düzenli olarak yaptırınız.
MAKİNE İLE SAĞIM TEKNİĞİ
Makine ile sağımın esası, vakum uygulayarak sütün memeden dışarı alınmasıdır.Daha çok büyük işletmelerde uygulanır. Meme başlarına takılan emici tüpler sütü emerek sağar. Emzik denen bu tüp memeyi bir sıkar bir bırakır. Böylece hem sağım yapılır hem de memeye masaj yapılarak süt akımı sağlanır.
Sağım makinesi şu parçalardan oluşur:
1. Vakum pompası ve motor : Sağım için gerekli vakumu sağlar.
2. Vakum hortumları: Sağım için gerekli vakum etkisini makinenin emzik kısmına ulaştırır.
3. Pulsatör : Makinenin kalbidir. Sütün kesikli akışını sağlamak için memeyi bir kez sıkıştırıp, bir kez emer. Bunun için memeye uygulanan vakumu belirli aralıklarla keser.
4. Sağım başlıkları: Sütü emmek için 4 meme başına birer tane takılır. Bu 4 tüp sağım pençesi denen kısma sütü yollar. Süt oradan süt tankına yada güğümüne gönderilir.
5. Süt güğümü veya süt tankı : Sağılan sütün toplandığı yerlerdir.
SAĞIM MAKİNESİ NASIL TAKILIR
Sağım başlamadan evvel her meme başından bir miktar kaba süt sağılarak süt kontrol edilmelidir. Eğer bozukluk var ise o meme başı tedavi edilmeli ve buradan çıkan süt normal süte karıştırılmamalıdır. Memeler kontrol edildikten 1 dakika sonra sağım makinesinin meme başlıkları memeye takılmalıdır. Eğer geç kalınırsa memede süt kalır ve meme hastalıkları ortaya çıkar.
Sağım sonuna doğru memeye masaj yapılarak, sütün tamamının sağılması sağlanır. Masaj meme sağlığı için önemli olup, yaklaşık yarım dakika yapılmalıdır.
KALİTELİ SÜT NASIL ÜRETİLİR ?
Süt insanlar için mükemmel bir besin kaynağıdır. Sütün kalitesini birçok faktör etkiler. Bunlar ineğin sağlığı, süt kovaları, süt kapları ve sağım makinesinin temizliği, sağım kurallarına uyma ve sağılan sütün soğutulmasıdır.
Kaliteli süt elde etmenin ilk şartı ineğin sağlıklı olmasıdır. İneğin sağlıklı olması için sürüye uygun aralıklarla sağlık testleri uygulanmalıdır.
Sütle bulaşan hastalıkların bir kaynağı da insandır. Bu nedenle bakıcı, sağımcı ve süt kapları ile uğraşan kişilerin temiz ve sağlıklı olması gereklidir. Sağımda kullanılan kova, sağım makineleri ve güğümlerin her kullanımdan sonra ilaçlı su ile temizlenmesi gereklidir.
Her sağımdan sonra süt hemen ahırdan çıkarılmalıdır. Aksi halde ahırın kokusu kısa sürede süte geçer. Güğüm kullanılan çiftliklerde sağılmış olan süt, en az 4 katlı bir tülbentten süzülmeli ve tülbent her sağımdan önce temizlenmelidir. Süt sağıldığında 37 0 C'dir. Sağımı izleyen 2 saat içerisinde sütün sıcaklığının 10 0 C'ye düşürülmesi mikropların çoğalmasını önler.
