İnsanoğlu yaratılışından bu yana savaşta, barışta, düğünde, şölende ve günlük hayatında taşlardan çeşitli şekillerde faydalanmış ve bu tabii bir tutku haline gelmiştir.
Güzellikleri, az bulunur olmaları ve dayanıklılıkları dolayısıyla insanlar bazı taşlara büyük değer vermektedirler.
Bu değerli taşlardan; çeşitli süs eşyaları, takı ve mücevherat, tesbih, mücevher kutusu vs. olarak yararlanılmaktadır.
Moda da taşların yaygınlaşıp sevilmesinde önemli bir etkendir.
Bu dersimizde bu yarı kıymetli taşları inceleyeceğiz.
DÜNYADA YARI KIYMETLİ TAŞ İŞLEME SANATI NE DURUMDADIR?
- Yarı kıymetli taş işleme sanatı ürünleri, insanların giderek artan yoğun ilgisini çekmekte ve büyük bir gelir kaynağı oluşturmaktadır.
- Bunun sonucu olarak da, gelişmiş batı ülkelerinde ve bazı uzak doğu ülkelerinde, taş borsaları kurulmuş ve taşlar grat'la alınıp satılır hale gelmiştir:
- Ayrıca bu ülkelerde, kıymetli taşları işlemek üzere çok gelişmiş makinalar imal edilmiş, işleme konusunda büyük ilerlemeler katedilmiştir.
ÜLKEMİZDE YARI KIYMETLİ TAŞ İŞLEME SANATI NE DURUMDADIR?
- Ülkemiz yarı kıymetli taş potansiyeli bakımından önemli rezervlere sahiptir. Ancak bugüne kadar gerekli ilgi gösterilmemiştir.
- Ekonomik değerinin hesaplanamaması sonucu yarı kıymetli taş işleme sanatı, ülkemizde gerektiği gibi gelişmemiştir.
- Yarı kıymetli taş doğal kaynaklarımızdan, şimdiye kadar biz değil, yabancı ülkelerden gelen taşçılar, çeşitli yollarla yurt dışına kaçırarak yararlanmışlardır.
ÜLKEMİZDE BULUNAN YARI KIYMETLİ SÜS TAŞLARI NELERDİR, HANGİ YÖRELERDE BULUNUR?
- Ülkemizde bulunan yarı kıymetli süs taşlarını altı grupta inceleyebiliriz.
Resim 1. Yarı kıymetti taşlardan yapılan süs eşyaları insanların doğal bir tutkusu haline gelmiştir.
1- KUVARS GRUBU
- Genellikle renksiz, saydam kristaller halinde bazen de değişik renk ve şekillerde bulunabilir.
Renklere göre ayrı ayrı isimler alır. Örneğin siyah renkli olana dumanlı kuvars, sarı renkli olana sitrin (yalancı topaz), pembe renkli olanlara (rozen) kuvars, saydam olanlara necef taşı veya dağ kristali vb. isimler verilir.
Kuvars grubunun parlak ve renkli türleri, süs eşyası, yüzük, kolye, iğne yapımında kullanılır.
Doğal olarak bulundukları yöreler Bursa ve Balıkesir civarıdır.
2- KALSEDUAN GRUBU (MEKKE TAŞI - DÖVEN TAŞI)
- Kristalleri çok küçük olup gözle görülmez.
- Rengi genellikle gri, açık mavimsi, parlaklığı mum gibidir.
- Renklerine göre isim alırlar. Kırmızı olanına kornelin, koyu yeşil olanına plazma, gök mavisi olana Mekke taşı denir.
- Karadeniz kıyıları, Ankara, Sivas ve Eskişehir civarında çeşitli türlerine rastlanır.
3- OPAL GUBU
- Şekilsiz, beyaz, gri, sarı, yeşil, mor ve kırmızı renklerde bulunur.
- En çok bilineni ateş opal (Kırmızı Opal) kırmızı ve saydam olan türüdür.
- Yüzük taşı, kolye, kutu, tesbih ağızlık yapımında kullanılır.
- Kütahya�nın Simav ilçesi ile Gediz ilçesi arasında bulunur. Bu taşlar Avrupa'da Simav taşı olarak anılır.
4- AKİK (AGAT) GRUBU
- Çeşitli şekil ve renklerde bulunur. Renklere göre ayrı ayrı isimler alır.
- Süs eşyası yapımında kullanılır.
- Karadeniz sıradağlarını oluşturan volkanik taşların içinde ve Ankara civarında bulunur.
5- OPSİDİYEN GRUBU
- Sert, siyah, yeşil, gri, mor renkli saf doğal camdır.
- Van civarında Süphan, Nemrut Volkanları civarında, Niğde ve Nevşehir yörelerinde bulunur.
6- JASPER
- Siyah, sarı, mor, kahverengi olanları vardır.
- Kütahya Afyon civarında bulunur.
YARI KIYMETLİ SÜS TAŞLARININ İŞLEME TEKNİĞİ
- Bu taşlar çok sert olduklarından işlemeleri elmas aletlerle olmaktadır.
- Elmas kesici ile rengini ve desenini en iyi gösterecek biçimde kesilen taşlara "yansıtıcı disk"lerde şekil verilmektedir.
- İşleme daha çok Fransızca baş anlamına gelen "Kobasan" biçiminde olmaktadır.
- Bunun yanında güzel desenli taşlar, sadece kesilerek plaka şeklinde parlatıldığı gibi, tesbih boncuğu şeklinde de işleme yapılmaktadır.
- Muntazam olmayan taş parçaları da tambur makinasında işlenip parlatılarak çeşitli kolye, küpe ve yüzük tesbih taşı yapılmaktadır.
- Bu kıymetli taşların işlenmesinde en büyük problem delme zorluğudur.
- İstenilen incelikte delici elmas uç ülkemizde bulunmamaktadır.
- Ülkemizde yarı kıymetli süs taşları konusundaki sanat ve sanayii, yeterli önem verilmediği için gelişmemiştir.
- Bunun nedenlerinden birisi de Uzakdoğu ülkelerinden memleketimize giren suni ve sentetik taşlardır.
Resim 2. Moda yarı kıymetli taşların seçilmesinde önemli bir etkendir.
YARI KIYMETLİ TAŞLARIN GELİŞTİRİLMESİ NEDEN GEREKLİDİR:
- Kırsal alanda yaşayan ve geliri sınırlı aile çocukları için gelir kaynağı sağlanmış olur.
- Aynı zamanda yörelerinin iç ve dış turizm açısından tanıtımını yapmış olurlar.
- Doğal kaynaklarımızı değerlendirmiş ve ekonomiye aktif olarak katkıda bulunmuş oluruz.
Resim 3. Yarı kıymetli taş işleme sanatı ülkemizde de gelişmeye başlamıştır.
- Dışarıya kaçırılan milli servetin, gidişini engellemiş oluruz.
- Uzakdoğu�dan ülkemize giren suni ve sentetik taş girişini engelleyerek ekonominin korunması sağlanır.
YARI KIYMETLİ TAŞLARIN İŞLENMESİNDE KARŞILAŞILAN PROBLEMLER VE ÇÖZÜM YOLLARI NELEDİR?
- Ülkemizde yarı kıymetli taşların, doğadan temininde zorluklar çekilmektedir.
- Detaylı araştırma yapılmadığı için, taşların bulunduğu yöreler hakkında gerekli bilgiler yoktur.
- Yarı kıymetli taş ocağı işletmeleri yoktur.
- Taş işleyen atölyeler azdır.
- Taş işlenmesinde kullanılan makina, alet ve teçhizat yurdumuzda üretilmemektedir. Bunların ithalinde bazı kolaylıklar sağlanması, daha verimli çalışmalar için gereklidir.
- Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Teşkilatlanma ve Destekleme Genel Müdürlüğüne bağlı olarak çalışmakta olan Bilecik Elsanatları Eğitim Merkezi, yarı kıymetli taş işleme sanatının geliştirilmesi konusunda eğitim yapmaktadır. Her yıl 10 öğrenci bu konuda tatbiki eğitim görmektedir. Ancak bu çok yetersizdir.
Resim 4. Yarı kıymetli taş işleme sanatı büyük bir gelir kaynağıdır.
