TARIMSAL AMAÇLI KOOPERATİFLERDE YATAY VE DİKEY TEŞKİLATLANMA, BİRLİK KURULUŞ İŞLEMLERİ


Bu ders iki bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde tarımsal âmaçlı kooperatiflerde yatay ve dikey teşkilatlanma, ikinci bölümde birlik kuruluş konuları anlatılacaktır.

TARIMSAL AMAÇLI KOOPERATİFLERDE YATAY VE DİKEY TEŞKİLATLANMA

 

Teşkilatlanma nedir? Neden önemlidir? Bugün  ülkemizde tarımsal alanda kalkınmanın bireysel faaliyetlerden çok karşılıklı dayanışma neticesinde sağlanabildiği anlaşılmaya başlanmıştır. Bu sebeple  çiftçilerimizin  müşterek ilgi  ve  menfaatlerini  gözetmek amacıyla teşkilatlanması zarureti vardır. Modern ve çağdaş toplumun teşkilatlanmış toplum olduğu bir gerçektir.

YATAY TEŞKİLATLANMA NASIL SAĞLANIR?

Daha önceki derslerimizde kooperatifi, "fertlerin tek tek altından kalkamayacakları ihtiyaçlarının temin edilmesi maksadıyla bir araya geldikleri mükemmel bir dayanışma aracıdır" şeklinde tanıtmıştık.
Tarımsal alanda faaliyet gösteren fertlerin ihtiyaçlarını genel olarak, Kişisel ve Mesleki ihtiyaçlar şeklinde ayırmak mümkündür. Çiftçilerin mesleki ihtiyaçlarını değerlendirirken bitki, hayvan, orman, su, arıcılık, meyvecilik, bağcılık, sebzecilik, çiçekçilik, ev ve el sanatları ve diğer ürünlerinin ekim, dikim, yetiştirme, işleme, değerlendirme, muhafaza, tasnif, ambalajlama, pazarlama safhalarında karşılaşmaları zorunlu veya muhtemel maddi değerler olduğunu görürüz.
İşte bu ihtiyaçları temin etmek isteyen çiftçilerimiz bir araya gelerek kooperatif kurarlar. Bu kooperatifler, kooperatifçiliğin tabanı olan yatay teşkilatlanmayı sağlamaktadır. Diğer bir ifadeyle yatay teşkilatlanma denilince, akla ilk gelen birim kooperatiflerdir.

 

 

DİKEY TEŞKİLATLANMA NASIL SAĞLANIR?

Kooperatifçilik hareketinden beklenenlerin gerçekleştirilmesi birim  kooperatiflerin  (Yatay teşkilatlanmadaki)  çeşitli  yollardan ekonomik büyümelerini gerçekleştirmelerine bağlıdır.
Birim  kooperatifler,  faaliyet  gösterdikleri  alanda  ekonomik bakımdan daha çok güçlenmek, büyük işletmelerle rekabet edebilmek ve  pazarda söz sahibi olabilmek için  kooperatifler arası  bir üst teşkilatlanmaya yönelirler.  İşte  bu  noktada dikey teşkilatlanma dediğimiz organizasyonlar zinciri devreye girmektedir.
Kooperatifler kendi aralarında birleşerek Kooperatifler Birliğini, Kooperatifler Birlikleri kendi aralarında birleşerek Kooperatifler Merkez Birliğini, Kooperatifler Birliği ve Kooperatifler Merkez Birliklerinin iştirakiyle Türkiye Milli Kooperatifler Birliğini oluşturmaktadırlar.
Bu  açıklamalardan  sonra  kooperatiflerin  yatay  ve  dikey teşkilatlanmalarını basit bir tabloyla belirtelim.
 


Metin Kutusu: DİKEY TEŞKİLATLANMA- TÜRKİYE MİLLİ KOOPERATİFLER BİRLİĞİ (7 Birlik-Merkez Birliği)

 

- KOOPERATİFLER MERKEZ BİRLİĞİ (7 Koop. Birliği)

- KOOPERATİFLER BİRLİĞİ (7 Koop.)

- BİRİM KOOPERATİF (15 Gerçek şahıs)
 


YATAY TEŞKİLATLANMA

KOOPERATİFLER  BİRLİĞİNİN  KURULUŞ  İŞLEMLERİ

Kooperatifler  Birliğinin  kuruluş  prosedürü  1163  sayılı Kooperatifler Kanunu ile düzenlenmiştir. Kanuna göre, kooperatifler birliği kurmak isteyen kooperatiflerin, faaliyet konularının aynı veya birbiriyle ilgili nitelikte olması öngörülmektedir. Bu maksatla kanun, ilgili bakanlığa bu şartı sağlayan kooperatiflerin konu bazında birlik kurabilmeleri için bölge belirleme yetkisi vermektedir. Belirlenecek bölgelerde  aynı  çalışma  konularına  sahip  birden  fazla  birlik kurulmaması görevi verilmektedir.

TARIM VE KÖYİŞLERİ BAKANLIĞINCA KONU BAZINDA KURULUŞU  YAPILAN KOOPERATİF BİRLİKLERİ HANGİLERİDİR?

1.  Tarım Kooperatifleri Birliği
2.  Ormancılık Kooperatifleri Birliği
3.  Hayvancılık Kooperatifleri Birliği
4.  Elsanatları Kooperatifleri Birliği
5.  Sulama Kooperatifleri Birliği
6.  Su Ürünleri Kooperatifleri Birliği

  1. Pancar Ekicileri Kooperatifleri Birliği

Bu birlikler için ayrı ayrı faaliyet bölgeleri belirlenmiştir.

KOOPERATİFLER  BİRLİĞİ  NASIL  KURULUR?

Genel olarak, kooperatifler birliği kuruluşunda aşağıda belirtilen prosedür uygulanır.
-   Birlik  kuruluşlarında  Kooperatif-Bakanlık  işbirliği  çok önemlidir.
-  Aynı çalışma konularına sahip en az (7) kooperatifin yetkili temsilcilerinin imzasını taşıyan kuruluş dilekçesinin Tarım ve Köyişleri Bakanlığı  İI  Müdürlüklerine intikal etmesiyle kuruluş işlemlerine başlanmaktadır.
-   Bakanlık İI Müdürlüğünce birlik kuruluşu için yapılan etüd çalışmasında ilk önce; dilekçede unvanları bulunan kooperatiflerin birlik kurma konusunda genel kurullarından karar alıp almadıklarının arşiv dosyalarından araştırılması yapılır. Karar alınmışsa bu kararın uygulanmasında yetkili temsilcilerin seçilip seçilmediği, kurulacak birliğe  taahhüt  sermayesi  olarak  katılma  payının  belirlenip, belirlenmediği araştırılır.
-   Bakanlık  İI  Müdürlüğü  kurulacak  birlik  için,  ilin  bölge merkezleri listesinde yer alıp almadığını tetkik ederek etüd çalışmasına başlar.  Bölge  listesinde yer alan  illerin  İI  Müdürlüklerini  birlik kuruluşuna iştirak etmek üzere haberdar eder.
- Birlik kurmak üzere müracaat eden kooperatiflerle sonradan ortak olabilecek kooperatiflerin faaliyet konuları, idari-mali ve hukuki durumları ayrı ayrı incelenir.
-   Kooperatifler için hazırlanan etüd raporunda olduğu gibi yapılan bu araştırma ve inceleme neticeleri bir rapora bağlanır gerekli belgelerle birlikte Bakanlığa gönderilir.
- Birliğin kurulması belirlenen bölge açısından ve hukuki yapı bakımından Bakanlıkça değerlendirilmeye tabi tutulur. Bakanlık birliğin kuruluşunu uygun bulduğu taktirde kuruluş işlemlerini ikmal etmek üzere yeteri kadar anasözleşmeyi ücreti mukabili kuruculara verilmek üzere Bakanlık İI Müdürlüğüne gönderir.
- Anasözleşmelerde kurucular tarafından doldurulmak üzere boş bırakılan yerler usulüne uygun olarak doldurulur ve kurucu kooperatiflerin yetkili temsilcileri tarafından noter huzurunda imza edilir.
- Kooperatif kuruluşunda olduğu gibi birliğin kuruluş sermayesinin en az 1/4`ü Bakanlık İI Müdürlüğünce emanete alınır.
- Anasözleşmeler,   kuruluş   sermayesi   teslim   tutanağı, anasözleşmelerin ücretinin yatırıldığına dair dekont ve diğer gerekli belgeler kuruluş izni almak üzere İI Müdürlüğü kanalıyla Bakanlığa gönderilir.
-  Bakanlığın,  kooperatifler  birliğinin  kurulmasına  izin vermesinden sonra kuruluş tasdikini taşıyan anasözleşmelerle Mahalli Ticaret Sicil Memurluğuna müracaat edilerek birliğin tescili talep edilir.
- 1163 Sayılı Kooperatifler Kanununun 3. maddesinde sayılan hususlara uygun olarak Ticaret Sicil Memurlukları birliğin ünvanını tescil etmekle beraber birlik anasözleşmesinin Türkiye Ticaret Sicili Gazetesinde ilan edilmesi için gereken işlemler kurucular tarafından yaptırılır.
- Böylece kooperatifler birliğinin kuruluş işlemleri tamamlanmış olur. Kuruluş ilanından sonra gerekli belgelerle Bakanlığa müracaat edildiği taktirde verilen talimat ile İI Müdürlüğünce emanette tutulan kuruluş sermayesi kurucu ortaklara iade edilir.