TARIMSAL AMAÇLI KOOPERATİFLERDE YATAY VE DİKEY TEŞKİLATLANMA, BİRLİK KURULUŞ İŞLEMLERİ
Bu ders iki bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde tarımsal âmaçlı kooperatiflerde yatay ve dikey teşkilatlanma, ikinci bölümde birlik kuruluş konuları anlatılacaktır.
TARIMSAL AMAÇLI KOOPERATİFLERDE YATAY VE DİKEY TEŞKİLATLANMA
Teşkilatlanma nedir? Neden önemlidir? Bugün ülkemizde tarımsal alanda kalkınmanın bireysel faaliyetlerden çok karşılıklı dayanışma neticesinde sağlanabildiği anlaşılmaya başlanmıştır. Bu sebeple çiftçilerimizin müşterek ilgi ve menfaatlerini gözetmek amacıyla teşkilatlanması zarureti vardır. Modern ve çağdaş toplumun teşkilatlanmış toplum olduğu bir gerçektir.
YATAY TEŞKİLATLANMA NASIL SAĞLANIR?
Daha önceki derslerimizde kooperatifi, "fertlerin tek tek altından kalkamayacakları ihtiyaçlarının temin edilmesi maksadıyla bir araya geldikleri mükemmel bir dayanışma aracıdır" şeklinde tanıtmıştık.
Tarımsal alanda faaliyet gösteren fertlerin ihtiyaçlarını genel olarak, Kişisel ve Mesleki ihtiyaçlar şeklinde ayırmak mümkündür. Çiftçilerin mesleki ihtiyaçlarını değerlendirirken bitki, hayvan, orman, su, arıcılık, meyvecilik, bağcılık, sebzecilik, çiçekçilik, ev ve el sanatları ve diğer ürünlerinin ekim, dikim, yetiştirme, işleme, değerlendirme, muhafaza, tasnif, ambalajlama, pazarlama safhalarında karşılaşmaları zorunlu veya muhtemel maddi değerler olduğunu görürüz.
İşte bu ihtiyaçları temin etmek isteyen çiftçilerimiz bir araya gelerek kooperatif kurarlar. Bu kooperatifler, kooperatifçiliğin tabanı olan yatay teşkilatlanmayı sağlamaktadır. Diğer bir ifadeyle yatay teşkilatlanma denilince, akla ilk gelen birim kooperatiflerdir.
DİKEY TEŞKİLATLANMA NASIL SAĞLANIR?
Kooperatifçilik hareketinden beklenenlerin gerçekleştirilmesi birim kooperatiflerin (Yatay teşkilatlanmadaki) çeşitli yollardan ekonomik büyümelerini gerçekleştirmelerine bağlıdır.
Birim kooperatifler, faaliyet gösterdikleri alanda ekonomik bakımdan daha çok güçlenmek, büyük işletmelerle rekabet edebilmek ve pazarda söz sahibi olabilmek için kooperatifler arası bir üst teşkilatlanmaya yönelirler. İşte bu noktada dikey teşkilatlanma dediğimiz organizasyonlar zinciri devreye girmektedir.
Kooperatifler kendi aralarında birleşerek Kooperatifler Birliğini, Kooperatifler Birlikleri kendi aralarında birleşerek Kooperatifler Merkez Birliğini, Kooperatifler Birliği ve Kooperatifler Merkez Birliklerinin iştirakiyle Türkiye Milli Kooperatifler Birliğini oluşturmaktadırlar.
Bu açıklamalardan sonra kooperatiflerin yatay ve dikey teşkilatlanmalarını basit bir tabloyla belirtelim.
- TÜRKİYE MİLLİ KOOPERATİFLER BİRLİĞİ (7 Birlik-Merkez Birliği)
- KOOPERATİFLER MERKEZ BİRLİĞİ (7 Koop. Birliği)
- KOOPERATİFLER BİRLİĞİ (7 Koop.)
- BİRİM KOOPERATİF (15 Gerçek şahıs)
YATAY TEŞKİLATLANMA
KOOPERATİFLER BİRLİĞİNİN KURULUŞ İŞLEMLERİ
Kooperatifler Birliğinin kuruluş prosedürü 1163 sayılı Kooperatifler Kanunu ile düzenlenmiştir. Kanuna göre, kooperatifler birliği kurmak isteyen kooperatiflerin, faaliyet konularının aynı veya birbiriyle ilgili nitelikte olması öngörülmektedir. Bu maksatla kanun, ilgili bakanlığa bu şartı sağlayan kooperatiflerin konu bazında birlik kurabilmeleri için bölge belirleme yetkisi vermektedir. Belirlenecek bölgelerde aynı çalışma konularına sahip birden fazla birlik kurulmaması görevi verilmektedir.
TARIM VE KÖYİŞLERİ BAKANLIĞINCA KONU BAZINDA KURULUŞU YAPILAN KOOPERATİF BİRLİKLERİ HANGİLERİDİR?
1. Tarım Kooperatifleri Birliği
2. Ormancılık Kooperatifleri Birliği
3. Hayvancılık Kooperatifleri Birliği
4. Elsanatları Kooperatifleri Birliği
5. Sulama Kooperatifleri Birliği
6. Su Ürünleri Kooperatifleri Birliği
Pancar Ekicileri Kooperatifleri Birliği
Bu birlikler için ayrı ayrı faaliyet bölgeleri belirlenmiştir.
KOOPERATİFLER BİRLİĞİ NASIL KURULUR?
Genel olarak, kooperatifler birliği kuruluşunda aşağıda belirtilen prosedür uygulanır.
- Birlik kuruluşlarında Kooperatif-Bakanlık işbirliği çok önemlidir.
- Aynı çalışma konularına sahip en az (7) kooperatifin yetkili temsilcilerinin imzasını taşıyan kuruluş dilekçesinin Tarım ve Köyişleri Bakanlığı İI Müdürlüklerine intikal etmesiyle kuruluş işlemlerine başlanmaktadır.
- Bakanlık İI Müdürlüğünce birlik kuruluşu için yapılan etüd çalışmasında ilk önce; dilekçede unvanları bulunan kooperatiflerin birlik kurma konusunda genel kurullarından karar alıp almadıklarının arşiv dosyalarından araştırılması yapılır. Karar alınmışsa bu kararın uygulanmasında yetkili temsilcilerin seçilip seçilmediği, kurulacak birliğe taahhüt sermayesi olarak katılma payının belirlenip, belirlenmediği araştırılır.
- Bakanlık İI Müdürlüğü kurulacak birlik için, ilin bölge merkezleri listesinde yer alıp almadığını tetkik ederek etüd çalışmasına başlar. Bölge listesinde yer alan illerin İI Müdürlüklerini birlik kuruluşuna iştirak etmek üzere haberdar eder.
- Birlik kurmak üzere müracaat eden kooperatiflerle sonradan ortak olabilecek kooperatiflerin faaliyet konuları, idari-mali ve hukuki durumları ayrı ayrı incelenir.
- Kooperatifler için hazırlanan etüd raporunda olduğu gibi yapılan bu araştırma ve inceleme neticeleri bir rapora bağlanır gerekli belgelerle birlikte Bakanlığa gönderilir.
- Birliğin kurulması belirlenen bölge açısından ve hukuki yapı bakımından Bakanlıkça değerlendirilmeye tabi tutulur. Bakanlık birliğin kuruluşunu uygun bulduğu taktirde kuruluş işlemlerini ikmal etmek üzere yeteri kadar anasözleşmeyi ücreti mukabili kuruculara verilmek üzere Bakanlık İI Müdürlüğüne gönderir.
- Anasözleşmelerde kurucular tarafından doldurulmak üzere boş bırakılan yerler usulüne uygun olarak doldurulur ve kurucu kooperatiflerin yetkili temsilcileri tarafından noter huzurunda imza edilir.
- Kooperatif kuruluşunda olduğu gibi birliğin kuruluş sermayesinin en az 1/4`ü Bakanlık İI Müdürlüğünce emanete alınır.
- Anasözleşmeler, kuruluş sermayesi teslim tutanağı, anasözleşmelerin ücretinin yatırıldığına dair dekont ve diğer gerekli belgeler kuruluş izni almak üzere İI Müdürlüğü kanalıyla Bakanlığa gönderilir.
- Bakanlığın, kooperatifler birliğinin kurulmasına izin vermesinden sonra kuruluş tasdikini taşıyan anasözleşmelerle Mahalli Ticaret Sicil Memurluğuna müracaat edilerek birliğin tescili talep edilir.
- 1163 Sayılı Kooperatifler Kanununun 3. maddesinde sayılan hususlara uygun olarak Ticaret Sicil Memurlukları birliğin ünvanını tescil etmekle beraber birlik anasözleşmesinin Türkiye Ticaret Sicili Gazetesinde ilan edilmesi için gereken işlemler kurucular tarafından yaptırılır.
- Böylece kooperatifler birliğinin kuruluş işlemleri tamamlanmış olur. Kuruluş ilanından sonra gerekli belgelerle Bakanlığa müracaat edildiği taktirde verilen talimat ile İI Müdürlüğünce emanette tutulan kuruluş sermayesi kurucu ortaklara iade edilir.
