SERT ÇEKİRDEKLİ MEYVE HASTALIKLARI

MONİLYA (MUMYA) HASTALIĞI

Belirtileri

Hastalık çiçek, sürgün ve meyveler üzerinde görülür. Hastalanan çiçekler kahverengileşir ve mumyalaşarak dal üzerinde kalır. Hastalık sürgünlere çiçekten geçer. Bunlar esmerleşerek kurur. Bu kuru dallarda zamk ifrazatı vardır. Kalın sürgünlerde kanser yaraları meydana gelir. Bunlar kapanmaz. Ortası çökük elips şeklinde veya uzun yarıklar halinde kendini gösterir. Kabuk esmerdir. Alttaki parankima erimiştir. Küçük meyvelerin hastalık belirtisi, petal dökümünden sonra olur. Bunlar açıldığında içlerinin kahverengi olduğu görülür. Bunlar çiçek döneminde enfeksiyon almışlardır. Olgun meyve enfeksiyonları durumunda enfekte olan noktanın etrafı kahverengileşir. Kuruyan meyveler dalda asılı kalır. Bunlara mumya meyve denir (Şekil 27).

Şekil 27. Mumya (Monilya) hastalığı

Mücadelesi

Kültürel önlemler:

Kuruyan dallar, sağlam kısmın 2-3 cm altından kesilip bahçeden uzaklaştırılmalıdır.

Mumya meyveler toplanıp imha edilmelidir.

Kimyasal mücadele:

YAPRAK DELEN (ÇİL) HASTALIĞI:

Sert çekirdekli meyve ağaçlarında görülür. Nisan sonu Mayıs başında yapraklarda kırmızı renkli küçük lekeler halinde belirir (Şekil 28). Zamanla bu lekelerin ortaları kuruyarak dökülür ve yapraklar delikli bir hal alır.

Hastalıkla mücadelede, kültürel önlemler başta gelir. Hasta dal ve sürgünler kış budaması ile kesilerek ayrı bir yerde yakılmalıdır. Sulama ve gübreleme usulüne göre yapılmalı, özellikle fazla sulama ve gübrelemeden kaçınılmalıdır. Düzenli toprak işleme yapılmalı, ağaçlar ışıklı ve havadar şekilde budanmalıdır. Bu işlemler, hastalığı büyük ölçüde azaltır.

Şekil 28. Yaprakdelen (Çil) hastalığı

Kimyasal mücadele :

1. İlaçlama : Sonbaharda yaprak dökümünden hemen sonra

2. İlaçlama : İlkbaharda çiçek tomurcukları açılmadan önce yapılmalıdır.

ŞEFTALİ KÜLLEMESİ:

Belirtileri:

İlkbaharda genç sürgün uçlarındaki yapraklarda önce hafifçe bir kabarıklık, yağlımsı görünüş ve renk açılması meydana gelir. Sonra kabarık yerin alt tarafı gri, beyaz unumsu bir tabaka ile kaplanır. Bu şekilde yapraklar zamanla sararıp kavrularak kırmızımtırak bir renk alıp, vaktinden önce dökülür.

Mücadelesi:

Kültürel önlemler: Budama sırasında hastalıklı sürgünler hasta kısmın 20 cm. aşağısından kesilerek yakılmalıdır. Sık dikimden ve ağaçların hava alamayacağı budama şekillerinden kaçınılmalıdır.

Kimyasal mücadele: Bir yıl önce epidemik bir durum yoksa, ilk belirtiler görülür görülmez ilaçlanmaya başlanmalıdır. Bir yıl önce epidemik bir durum varsa, budamadan sonra ağaçlarda hastalıklı sürgünlerin miktarı %3'ü buluyorsa ilaçlanmaya başlanır.

ŞEFTALİ YAPRAK KIVIRCIKLIĞI (KLOK):

Belirtileri:

Ağacın yaprak ve genç sürgünlerini hastalandırır. Meyve ve çiçeklerde de bozulmalara yol açabilir. Belirtileri özellikle ilkbaharda görülür (Şekil 29).

Şekil 29. Şeftalide klok hastalığı

Hastalıklı genç yapraklar sarı veya beyazımtrak olur, yaprak bükülür. Hastalıklı genç sürgünler kalınlaşır, eğilir. Meyve bozulur ve tümörlü bir görünüm alır.

Mücadelesi:

Kimyasal mücadele: İlaçlama tomurcuklar kabarmaya başladığı zamanlar yapılmalıdır.

MEYVE AĞAÇLARINDA ARMİLLARİA KÖK ÇÜRÜKLÜĞÜ
HASTALIĞI

Belirtileri :

Meyve ağaçlarının köklerinde çürüklük yaparak ağaçların ölümüne neden olur. Hastalığa yakalanan ağaçlarda sürgün oluşumu azalır, yapraklar sararır ve dökülür, sürgün ve dallar kurumaya başlar. Giderek ağaçlar tamamen kurur.

En çok elma, armut, erik, şeftali, kiraz, vişne, kayısı, dut, nar, ceviz, zeytin, kestane, meşe ve iğne yapraklılarda görülür.

Kültürel önlemler :

Kuruyan ağaçlar sökülerek imha edilmeli, yerlerinde kireç söndürülmelidir.

Orman ağacı kesilmiş araziye meyve bahçesi tesis edilmeden önce 2-3 yıl boş bırakılmalıdır. Ağaçlar derin dikilmemeli, aşırı sulanmamalı ve köklerin yaralanmamasına dikkat edilmelidir.

Kimyasal mücadele :

Hastalık yeni başlamışsa, hasta kökler kesilip hasta kısımlar kazındıktan sonra, bu yerlere %5'lik Bordo bulamacı, %2 lik göztaşı veya %5'lik Karaboya ilaçlarından biri fırça ile sürülür. İlaç kuruduktan sonra üzeri aşı macunu veya 750 g ardıç katranı + 250 g göztaşı karışımı ile kapatılır.

Kökler tamamen hasta ise, ağaç sökülerek kendi çukurunda yakılır. Yerine sönmemiş kireç dökülerek kapatılır.

SERT ÇEKİRDEKLİ MEYVE AĞAÇLARINDA SHARKA VİRUS
HASTALIĞI

Belirtileri :

Erik ve kayısı yapraklarındaki belirtileri sarı leke, band ve halka şeklindedir. Şeftalilerde ise damarlar boyunca renk açılması, sarı lekeler ve yaprakta deformasyon görülür.

Kültürel önlemler :

Virusun enfeksiyon kaynakları ortadan kaldırılmalıdır. Bunun için fidanlıklar, çöğür, fidan ve aşı materyalinin alındığı damızlık ağaçlar her yıl kontrol edilmeli ve hastalık belirtisi gösteren fertler imha edilmelidir.

Kimyasal mücadele :

Gerektiğinde virüsün taşıyıcı olan yaprak bitlerine karşı mücadele edilmelidir.

SERT ÇEKİRDEKLİ MEYVE ZARARLILARI

KİRAZ SİNEĞİ:

Kiraz sineği, kiraz ve vişnelerde zararlıdır (Şekil 30). Zararı meyvede larvalar yapar. Larvalar meyvenin etli kısmında beslenerek bir kısım meyvelerin zamanından önce olgunlaşarak dökümüne neden olurlar. Kurtlu meyvelerin kalitesi bozuk olduğundan pazar değeri de düşük olur.

Kiraz sineği mücadelesinde kültürel önlemler çok önemlidir:

1. Sonbahar toprak işlemesi,

2. Turfandacılık, erkenci çeşitlerin yetiştirilmesi,

3. Dayanıklı çeşitlerin yetiştirilmesi,

4. Yabani kiraz türlerinin dikilmemesi

5. Derim sonrası ağaçlarda meyve bırakılmaması,

Şekil 30. Kiraz sineği

Kimyasal mücadele larvalara karşı, meyvelere tatlı su yürüdüğü devrede en erkenci çeşide göre, dekara 2 adet olmak üzere sarı-yapışkan görsel tuzaklar yerden 1,5 m. yükseklikte ağacın güney doğu yönüne asılır. Tuzaklarda ilk sinek görüldüğünde, bir hafta içerisinde ilaçlama yapılmalıdır. Diğer ilaçlamalarda kullanılacak ilacın etki süresi dikkatte alınır.

FİDAN DİP KURTLARI:

Özellikle sert çekirdekli meyve ağaçlarında kök kabukları altında, ağaçların kök boğazında ve civarındaki toprakta oval deliklerin görülmesi, ağaç altlarında sap dibinden yenmiş taze yaprakların bulunması ve taze sürgünlerin kemirilmiş olması bu zararlının varlığını gösterir (Şekil 31).

Şekil 31. Fidan dip kurdu ergini

Zararlıya karşı en etkin mücadele kültürel önlemlerdir. Ağaçların altında erginlerin saklanabileceği ot, çalı bulundurulmamalı, sabahın erken saatlerinde erginler toplanarak yok edilmelidir.

ERİK İÇ KURDU

Tırtıllılar sap dibinden, yanlardan veya iki meyvenin değdiği yerden meyveye girerler. Meyvenin etli kısmında tünel açarak çekirdeğe ulaşırlar. Birinci döl tırtılları meyvenin genellikle bir meyvede, ikinci döl tırtılları ise 1-3 adet meyvede zarar yapabilirler. Zarara uğramış meyveler menekşe rengini alır ve bir müddet sonra tırtılla birlikte dökülür (Şekil 32).

Şekil 32. Erik iç kurdu

ERİK TESTERELİ ARISI:

Testereli arıların larvaları meyvelerin çekirdeklerini yerler (Şekil 33). Meyvelerin fındık büyüklüğünde olduğu çağla döneminde delerek onların dökülmesine yol açarlar. Bal arılarının korunması yönünden, ilaçlama çiçek taç yaprakları döküldüğünde uygulanmalıdır. Bir yıl önce zarar görülen bahçelerde toprak işlemesi yapmak, zararlı sayısının azalması yönünden önemlidir.

Şekil 33. Erik testereli arısı

DUT KABUKLU BİTİ

Larvalar genellikle kalın dallarda bulunur. Zararlı sayısı çoksa ince dallara yerleşebilir. Zararlı önce sıvama halde bulunduğu dalların, daha sonra ağacın tümünün kurumasına yol açar.

Şeftali ve dutlarda zararlıdır. İlaçlamalar larvalara karşı yapılır. Yoğunluk yüksek olduğunda kış ilaçlaması yapılmalıdır. İlaçlamalar ilk larva çıkışında ve bundan 20 gün sonra olmak üzere, 2 uygulamalı olarak yapılmalıdır.

İlkbaharda ve Temmuz ayı başlarında yumurta açılımından önce yapılacak kontrollerde 5 cm uzunluğundaki bir dalda en az 5 adet kabuklu bit bulunuyorsa, yumurtaların büyük bir bölümünün açıldığı devrede yaz ilaçlarından biriyle ilaçlama yapılmalıdır.

ŞEFTALİ FİLİZ GÜVESİ

Larvalar ilkbaharda Mart-Nisan aylarında çıkarlar. Önceleri çiçek ve yaprak tomurcuklarında beslenirler. Sonradan filizlerin tepesinden girerek içeriye doğru oyarlar. Sürgünleri kuruturlar. Olgunlaşmış meyvelere saldırmazlar.

Bulaşık sürgünler Mayıstan itibaren Ağustos sonuna kadar haftada bir kez olmak üzere, 8-10 cm uzunlukta kesilip larva ile birlikte yok edilmelidir. Ağaç altlarında dökülen kurtlu meyveler toplanıp imha edilmelidir.

Şeftali güvesinin kimyasal mücadelesinde larvalar sürgüne ve meyveye girmeden önce bahçe ilaçlanmalıdır. Mayıs sonu Haziran başında itibaren meyvelerde kontroller yapılmalı, meyvelerde zarar belirtileri görülür görülmez, birinci ilaçlama yapılmalıdır.

Diğer bir uygulamada olgun larvalı sürgünler dal kafesine alınır. Bunlarda ilk ergin çıkışı veya cinsel çekici tuzağa ilk kelebek gelişinde 10 gün sonra ilk ilaçlama yapılır. Her iki metotta da ilk ilaçlamalardan sonra 15-20 gün arayla, hasada 15-20 gün kalana kadar ilaçlamaya devam edilir.

DOĞU MEYVE GÜVESİ

Şeftali bahçelerindeki ana zararlılardan birisidir. Şeftalinin çiçeklenme döneminde erginler çıkmaya başlar. Birinci döl uçuşları temmuz başına kadar sürer. Kışlayan döl erginleri alaca karanlık sıcaklığı 15 o C'yi bulunca uçuşur ve yumurtalarını yaprakların altına bırakırlar. Bir dişi yaklaşık 50 civarında yumurta bırakır. İlkbaharda yumurta 15-20 günde, yazın ise 3-5 günde açılır. Birinci dölün larvalarının (Kışlayan döl) hemen hepsi sürgünde zarar yapar. Bir larva 2-5 sürgüne zarar verebilir. Daha sonra 2. ve 3. dölden itibaren, meyvelere zarar verir. Özellikle orta ve geçci çeşitlerde meyveler daha çok zarar görürler.

Şeftali bahçeleri Doğu Meyve Güvesinin diğer konukçularından uzakta kurulmalıdır. Bu durumda son iki dölün beslenme şansı ortadan kalkar ve kışlayan dölün yoğunluğu düşer.

İlk dölden zarar gören sürgünler haftada bir kesilirse meyvede zarar yapan ikinci döl zararı önemli ölçüde azaltılmış olur.

Meyve depoları iyi birer kışlak olduklarından bahçelerden uzakta kurulmaları gerekir.

Ağaç altındaki kurtlu meyvelerin uzaklaştırılmaları gerekir.

Ülkemizde doğal düşman mevcuttur. Onun için doğal düşmanı dikkate alarak ilaçlamaları yapmalıyız.

Mücadelede esas, yumurtadan çıkan larvaların sürgün ve meyvelere girmeden önce öldürülmesidir.

Şeftali bahçeleri birkaç çeşit karışık dikildiğinde, mücadele zamanını tespitte zorluklar olmaktadır. İlaçlama zamanı, ana zararlıdan en çok zarar gören, orta ve geççi çeşitler dikkate alınarak saptanmalıdır.

İlaçlama zamanı tespitinde iki metot kullanılmaktadır;

1- Mart ayı sonunda asılan cinsel çekici tuzaklar ile etkili sıcaklıkların toplanması,

2- Etkili sıcaklık takipleri yapılamayan bahçelerde ise 1. döl larvaların terk ettiği sürgünler görüldükten 15 gün sonra 1. ilaçlama; 20 gün sonra 2. ilaçlama; geççi çeşitler var ise 20 gün sonra bir 3. ilaçlama yapılabilir.�

Diğer bir uygulamada ilk ergin çıkışı veya cinsel çekici tuzağa ilk kelebek gelişinde 400 gün/derece, 10 gün sonra veya haftalık tuzak başına 20 kelebek yakalandığında ilk ilaçlama yapılır.

YEŞİL ŞEFTALİ YAPRAK BİTİ:

Önce tomurcuk ve çiçeklerde, sonraları da meyve ve meyve sapı üzerinde beslenirler. Çiçeklerin açılmasını engeller ve dökülmelerine neden olur. Emgi yaraları sonucu meyvenin şeklini bozar. Mücadelesi için bahçe içindeki yabancı bitkiler imha edilmeli, toprak sürümüne özen gösterilmelidir.

ERİK UNLU BİTİ

Olgun afit 2-3.5 mm boyunda, uzun yapılı, soluk yeşil hafif mavimtırak, üzeri beyazımsı bir toz tabakasıyla kaplıdır. Kışı yumurta halinde geçirir. Kışlayan yumurtaların açılışı şeftali yaprak bitinden 1 ay sonra olur. Bu yüzden, yoğunluk artışı ancak haziran ayında görülür. Yaz aylarında, ikincil konukçularına kısmen göç ederler.

Yaprakları kıvırmazlar, ancak bol fumajin salgılarlar. Sonbaharda yumurtalarını dalların dibine tek tek bırakırlar. Üzerlerini ince iplikçiklerle örterler.

Doğal düşmanları diğer yaprak bitlerinde olduğu gibidir. Kimyasal mücadele gözlem yapılan 50 ağacın ikisinde bulaşma tacın 1/4'üne yayılmış ise yapılmalıdır.

ERİK AĞ KURDU:

İlkbaharda larvalar paketten çıkarak önce yeşil tomurcuklara, sonra yapraklara saldırırlar. Büyük ağlar oluştururlar (Şekil 34).

Erik ağaçlarında tırtıllar, yaprakları tamamen yiyerek zarar verirler. Ağacın kel kalmasına sebep olurlar. Usulüne uygun budamanın yapılması, budama artıklarının bahçeden uzaklaştırılması, larvaların toplu halde beslenirken toplanıp imha edilmesi çok önemlidir.

Şekil 34. Erik ağ kurdu

KİRAZ SÜLÜĞÜ

Sonbaharda yapılacak bir toprak işlemesi ile toprakta kokon içindeki larvaların bir kısmının ölmesi sağlanabilir. Daha önceden bulaşık olduğu bilinen bahçeler, nisan ayı sonunda kontrol edilerek mayıs başında larvalar görülür görülmez ilaçlamaya geçilmelidir. 1 ve 2. Dölün larvalarına karşı 13-15 gün ara ile 2 ilaçlama yapılması daha yararlıdır.

AĞAÇ KIZIL KURDU

Larvalar ağaçların toprağa yakın gövde ve dallarında galeriler açarak zararlı olmaktadır. Ayrıca toprağın 10-15 cm derinliğinde ağaç dip kısmını oymak ve iletim borularını tahrip etmek suretiyle önemli derecede zarar yaparlar. Özellikle toprağa yakın kenarı siyah galeri deliklerinden çıkardıkları kırmızı talaşlarla dikkat çekerler. Kabuk altlarında genç larvalar görüldüğünde, larva giriş deliklerine sokulacak bir tel ile larvalar öldürülebilir. Veya deliklere Dichlorvos 50 EC emdirilmiş pamuk sokulup, ağzı acı macun ile kapatılır.

AĞAÇ SARI KURDU

Larvalar ağaçların gövde ve dallarında galeri açarak beslenirler. Fidan ve genç ağaçların gövdelerinde, yaşlı ağaçların ise dallarında galeriler açarak beslenirler. Tek bir larvanın bitki bünyesinde bulunması genç ağaçları öldürebilir. Yeni larva girişlerinin olduğu yaz aylarında, Haziran sonlarında başlanarak 15-20 gün aralıklarla 3-4 ilaçlama yapılmadır.

BAKLA ZINNI

Erginler meyve ağaçlarının ve diğer bitkilerin çiçek açma zamanında çiçeklerin dişilerini, erkek organlarının polen tozlarını, genç yaprak hatta tomurcuk ve meyveleri yiyerek çok zarar verirler. Erginlerin çiçeklerde beslendiği ilkbahar aylarında mücadeleye başlanılmalıdır.

Mhaniki Mücadele: Sıra aralarına çeşitli boyutlarda içi su ile doldurulmuş mavi veya beyaz renkli plastik leğenler yerleştirilmeli buradan toplanan erginler imha edilmelidir.

ERİK KOŞNİLİ

Ergin dişi yarım küre şeklinde ve bombelidir. Renk koyu kahverengi veya parlak koyu esmerdir. Vücut uzunluğu 3-3,5 mm genişliği ise 2,5-3 mm ve yüksekliği ise 2-2,5 mm kadardır. Kışı ikinci dönem larva halinde geçirir. İlkbaharda havaların ısınmasıyla birlikte gelişmeye başlayan nimfler Nisan sonunda ergin olurlar. İlkbahar sonuna doğru hareketli larvaları görülür.

Populasyonların yoğun olduğu bahçelerde, kış sonu veya ilkbahar başlarında yoğun bulaşık dallar kesilip imha edilmelidir. Ayrıca sık dikimden kaçınılmalı, iyi bakım yapılmalıdır. İlaçlı mücadeleye karar verirken doğal düşmanları göz önünde bulundurmamız gerekmektedir.

Kimyasal mücadele zararlının yoğun olduğu bahçelerde kışın ağaçlar uyku döneminde iken yapılmalıdır. Zorunlu olmadıkça kış ilaçlamaları sık yapılmamalıdır. Yaz ilaçlaması için ilk larva çıkışları takip edilerek, ilk çıkışlarda 15-20 gün sonra veya ilk hareketli larva çıkışını tamamlamamış koşnil oranı % 60'a ulaştığında ilaçlama yapılmalıdır.

KÖK-UR NEMATODLARI :

Kök-ur nematodları, sert ve yumuşak çekirdekli meyve ağaçlarında ve asmada özellikle meyve fidanlarının köklerinde irili ufaklı urlar meydana getirirler. İç karantinaya tabidir. Ticari amaçlı fidanlıklar kurulmadan önce Zirai Mücadele Araştırma Enstitülerine toprak tahlilleri yaptırılarak, fidanlık kurulacak yerin temiz olduğuna dair ruhsat alınması gerekmektedir.