TARIMSAL AMAÇLI KOOPERATİFLERDE GELİR GİDER FARKININ PAYLAŞIMI
Kooperatiflerle diğer ticari şirketler arasında çeşitli farklılıklar vardır. Bunlardan başlıcaları:
- Amaçları
- Ortakların durumu
- Sermaye yapısı
- Yönetim
- Kâr dağılımı v.b.
Bu dersimizde kooperatiflerde kâr dağıtımı bir başka deyişle gelir gider farkının paylaşımını inceleyeceğiz ve şirketlerle olan ayrılıklarını ortaya koyacağız.
KOOPERATİFLERİN ŞİRKETLERDEN BAŞLICA FARKLARI
1 - Amaç Bakımından
Şirketler ödenmiş sermayeye en fazla kâr temin etmeye çalışırken, kooperatifler ortaklarına ekonomik fayda sağlamak için ortak ürünlerini mümkün olan en yüksek fiyatla satın alınmasına ve ortakların ihtiyaç maddelerini de en ucuz şekilde temin ve dağıtımına çalışırlar.
2- Hisse Senetleri Bakımından
Şirketlerde hisse senetleri borsada serbest olarak satılabilir. Kooperatif ortaklık payları veya ortaklık senetleri ise serbest piyasada satılamayacağı gibi, kooperatif müsadesi olmaksızın payların başkalarına devri de mümkün değildir.
3- Ortakları Durumu Bakımından
Kooperatif ortaklarını da aynı meslek, aynı yerleşim alanı, aynı ihtiyaç sahipleri olması gibi özel durumlar aranır.
Şirket topluluklarında ise böyle durum ve şartların aranması söz konusu olmamaktadır.
4- Sermaye Yapısı Bakımından
Şirketlerde sermaye sabit olup belli kanun ve kurallar dışında değiştirilemez.
Kooperatiflerde ise sermaye sınırlı değildir.
5- Yönetim Bakımından
Şirketlerde her hisse bir oya sahiptir. Hisse senedi arttıkça oy adedi de artar.
Oysa kooperatiflerde her ortağın en az bir oy hakkı vardır.
Sermayenin çok olması ortağın oy hakkını fazlalaştırmaz.
6- Kâr Dağıtımı Bakımından
Şirketlerde kâr sermayeye dağıtılır. Şirketlerde en fazla hisse senedine sahip olan ortaklar en fazla kâr alırlar.
Kooperatiflerde ise kâr ortağa dağıtılır. Ortağın bir yılda kooperatifi ile yaptığı alışveriş oranına göre dağılım yapılır.
Ayrıca ödenmiş sermayeye belirli bir faiz ödenir.
GELİR GİDER FARKININ PAYLAŞIMI İLE İLGİLİ MEVZUATLAR HANGİLERİDİR?
Kooperatiflerde gelir gider farkının paylaşımını 1163 Sayılı kooperatifler kanununda değişiklik yapan 3476 Sayılı kanunun halen yürürlükte olan 38 ve 39 maddelerine göre yapılmaktadır.
GELİR GİDER FARKININ PAYLAŞIMINDA ANA PRENSİPLER NELERDİR?
Bir yıllık faaliyet sonunda elde edilen hasılanın tamamı gelir-gider farkı olarak kooperatifin yedek akçelerine eklenir.
Eğer gelir gider farkının ortaklar arasında bölüşülmesi öngörülmüş ise bu bölüşme ortakların muameleleri oranında yapılır.
Kooperatifte gelir gider farkı negatifse bir başka deyişle açık vermişse gelir gider farkı ve faiz dağıtımı yapılamaz.
FAİZ DAĞITIMI NEDİR?
Gelir gider farkının en az %50 si ortaklara dağıtıldıktan sonra, ortaklar sermaye paylarına genel kurul kararı ile Devlet tahvillerine verilen en yüksek faiz haddini geçmemek üzere faiz ödenebilir.
KOOPERATİFLER VERGİ MÜKELLEFİMİDİR?
5422, Sayılı kurumlar Vergisi, 1163 sayılı yada özel kanunla kurulan kooperatiflerin kurumlar vergisi mükellefi oldukları daha önceki derslerimizde usullerini gördüğümüz gibi açıkça belirtir.
TARIM VE KÖYİŞLERİ BAKANLIĞINCA HAZIRLAN'AN ÖRNEK ANASÖZLEŞMELERDE GELİR-GİDER FARKININ PAYLAŞIMI İLE İLGİLİ MADDELER
1- Pancar Ekicileri Kooperatif Anasözleşmelerine göre
Kooperatifin müsbet gelir-gider farkı %12 si değişik fonlar ve %50 si yedek akçeye ayrıldıktan sonra kalan kısmın en az %50 si risturn olarak dağıtılır. Geriye kalan kısmına faiz ödenir.
2- Tarımsal Kalkınma, Sulama ve Su ürünleri kooperatifler Anasözleşmelerine göre
Kooperatif müsbet gelir gider farkının %30�u çeşitli fonlara, %70 'ı risturn olacak şekilde paylaşılır.
3 Tarım Kredi Ana sözleşmelerine göre
Müsbet gelir-gider farkının %15 'i yedek akçeye %35 değişik fonlara ve %50�si risturn olarak dağıtılmak üzere ayrılır.
ORTAK OLMAYANLARA YAPILAN IŞLEMLERDEN DOĞAN MUSBET FARKLAR VE YAPILIR
Bu tür işlemlerden doğan farklar ortaklara intikal ettirilmeyerek ayrı bir hesapta toplanır ve menfi farklar bu hesaptan kapatılır.
MUSBET GELİR- GİDER FARKI NASIL HESAPLANIR?
Kooperatifin faaliyet yılı sonunda gayri safi hasıladan amortismanlar karşılıklar ve bütün masraflar çıkarılmasıyla hesaplanır.
GELİR-GİDER FARKI PAYLAŞIMINI ÖRNEKLE AÇIKLAYALIM
Örnek: Salı Köyü Tarımsal Kalkınma Kooperatifinin 1994 yılı hesap dönemi sonunda müsbet gelir-gider farkının 100 milyon TL olduğunu ve geçmiş yıllardan açığının olmadığı kabul edilerek.
A) Kurumlar vergisinden muaf olarak
%10 x 100.000.000 = 10.000.000 TL yedek akçeye
%1 x 100.000.000 = 1.000.000 TL Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Emrindeki Tanıtma ve Eğitim Fonuna
%4 x 100.000.000 = 8.000.000 TL sosyal hizmetler Fonuna
%8 x 100.000.000 = 8.000.000 TL Sosyal Hizmet Fonuna
%7 x 100.000.000 = 7.000.000 TL Birlik ve Merkez Birliği Fonuna
%70 x 100.000.000 = 70.000.000 TL Risturn olarak ayrılır.
Ve diyelim ki ortakların kooperatifle yapmış oldukları işlem miktarı 1 .400.000 TL olsun.
Bu durunda risturn oranı şöyle bulunur.
Risturn oranı = Risturn tutarı x 100
Yıllık toplam işlem tutarı
Risturn oranı = 70.000.000 x 100 = 5
1.400.000
Böylece bulunan %5 oranı bütün ortakların kooperatifle yapmış oldukları alışveriş miktarı dikkate alınarak her ortağın risturn miktarı hesaplanır.
B) Kurumlar Vergisine tabi olarak
1194 yılından itibaren kurumlar vergisi oranı %25 dir.
Aynı örneğin ortakdışı işlemler miktarı 20 milyon olduğunu varsayalım.
20.000.000 x 25/100 = 5.000.000 TL kurumlar vergisi olarak hesaba alınır.
20.000.000 - 5.000.000 = 15.000.000 TL müsbet gelir farkı olup ortaklara dağıtılmayıp yatırım geliştirme fonuna aktarılır.
Kalan (100 milyon - 20 milyon) 80 milyon anasözleşme hükümleri doğrultusunda %10 x 80.000.000 = 8.000.000 TL yedek akçeye
%1 x 80.000.000 = 800.000 TL Tarım ve Köyişleri Bakanlığı emrindeki Tanıtma ve Eğitim Fonuna
%4 x 80.000.000 = 3.200.000 TL Yatırım ve Geliştirme Fonuna
%8 x 80.000.000 = 6.400.000 TL Sosyal Hizmetler Fonuna
%70 x 80.000.000 = 56 milyon risturn olarak ayrılır.
Risturn oranı hesap edildikten sonra ortaklara işlemleri oranında dağıtılır.