ERİK YETİŞTİRİCİLİĞİ
Üretim miktarı bakımından sert çekirdekli meyveler içerisinde kayısı ve şeftaliden sonra 3. sırada yer alan eriklere ait, ülkemizde beş farklı tür olmasına karşın, bunlardan 3 tür ticari bakımdan önemlidir.
• Avrupa grubu erikler: Genelde oval (yumurta) şeklinde meyveleri olan bu tür, ülkemizde erik üretim miktarında en fazla orana sahiptir. Sofralık tüketimin yanı sıra kurutmalık, meyve suyu, reçel, marmelat, konserve şeklinde işlemeye de uygundur.
• Japon grubu erikler: Çin kökenli olan bu türe ait erikler kalp yada yuvarlak şeklindedir. Meyve tane iriliği Avrupa grubu eriklere göre daha fazla olan bu tür, haziran-eylül dönemini kapsayan geniş bir periyotta olgunlaşır. Yalnızca taze tüketim amacı ile üretilir. Son yılarda tüketicilerden gelen talepler doğrultusunda bu türe ait çeşitlerin üretimi hızla artmaktadır.
• Yeşil erikler (Can erikleri): Bu tür, diğer erik türleri için anaç olarak kullanıldığı gibi, meyveleri gerek yeşil olum, gerekse yeme olumu devrelerinde sofralık olarak değerlendirilir.
İKLİM İSTEKLERİ
Farklı erik türlerinin iklim istekleri birbirinden oldukça farklıdır . Can erikleri ılıman, Avrupa grubu erikler soğuk ılıman , Japon grubu erikler ise kışları çok sert geçmeyen ılıman ve sıcak ılıman iklimlerde en uygun şekilde yetişir. Diğer meyve türlerinde olduğu gibi, erik ağaçlarının kış döneminde üşüme istekleri + 7 0 C �nin altındaki toplam saat olarak farklı erik türlerine göre değişmektedir. Can eriklerinde bu süre, toplam 600 - 800, Japon eriklerinde 700 - 1000, Avrupa eriklerinde 800-1200 saat arasında değişmektedir.
Japon grubu ve Can grubu erikler, Avrupa grubu eriklere göre 3-4 hafta erken çiçeklendikleri için Akdeniz Ege, güney Marmara Bölgeleri dışındaki bölgelerde sık, sık ilkbahar geç donlarına maruz kalırlar. Özellikle küçük meyveler dona çok hassas olup -1,1 ile -0,6 0 C 'de zararlanmaktadır.
TOPRAK İSTEKLERİ
Erikler toprak istekleri bakımından orta derecede seçicidirler. Saçak köklü olduklarından, derinliği az olan topraklarda yetiştirilebilmektedirler. Can erikleri fakir, drenajı iyi olmayan, kireç oranı fazla olan topraklarda da iyi sonuç verebilir. Japon grubu erikler, diğer erik türlerine göre daha fazla seçicidirler. Bu gruba giren erikler derin, bitki besin maddelerince zengin topraklarda yetiştirilmelidirler. İyi drene edilmemiş, ağır topraklarda erikler, diğer sert çekirdekli meyve türlerine göre daha iyi sonuç verirler. Erikler pH'sı 6,5-7,2 arasında olan topraklarda kolaylıkla yetiştirilebilmektedir.
BAHÇE KURMA
Bahçe tesis edilmeden önce özellikle bahçede su birikiminin önlenmesi için, mutlaka drenajın ve toprak tesviyesinin yapılması, ayrıca yabancı ot mücadelesinin ya herbisitlerle ya da derin sürümlerle yapılması zorunludur. Sulama amacı ile damla sulama sistemi kurulacaksa, dikimden önce bu sistemin de kurulması gerekmektedir. Yapılan araştırmalar, işletmelerin karlı olabilmesi için ideal bahçe büyüklüğünün 40-50 dekardan az olmaması gerektiğini ortaya çıkartmıştır.
Kurulacak erik bahçelerinde kullanılacak çeşitlerin kendine uyuşmaz olması halinde, mutlaka dölleyici çeşidin belirli oranlarda bahçede bulundurulmasına özen gösterilmelidir. Dölleyici çeşidin oranı % 10 dan % 50' ye kadar oranlarda değişebilir. İlkbahar geç donlarının görüldüğü bölgelerde kurulacak bahçelerde, ağaçlarda erken uyanmanın önüne geçilmesi amacı ile, bahçe yeri seçiminde kuzeye bakan yamaçlar tercih edilmelidir. Kışı ılık geçen bölgelerde ağaçların dikimi sonbaharda, diğer bölgelerde ise ilkbaharda dikim yapılması gerekmektedir.
Dikim aralığı: Kapama erik bahçelerinde kare ve üçgen dikim şekli uygundur. Kullanılan anaca göre dikimde uygulanacak sıra üzeri ve sıralar arası mesafeler 6x6m, 6x5m, 5x4 m şeklinde olabilir. Eğer bahçemizin sahip olduğu toprak, bitki besin maddelerince çok zenginse ağaçlara verilecek aralık ve mesafeler geniş tutulmalıdır.
Fidan dikimi : Fidan dikimi için 60x60 cm boyutlarında çukurların açılması uygundur. Çukur derinliği 50 cm'den az olmamalıdır. Dikimden önce fidanlarda kök budaması yapılması gereklidir. Fazla uzamış, kırık, yada kıvrık kökler kesilir. Yan dallar da 2-3 göz üzerinden budanır. Fidan dikimlerinde dikim tahtası kullanılmalıdır. Dikimde fidan aşı noktası dikim tahtasının 2-3 cm üzerinde olacak şekilde tutulmalıdır. Dikimde çukurun üstünden çıkan toprakla yanmış ahır gübresi karıştırılarak, çukurun yarısına kadar doldurularak bir kümbet oluşturulur. Fidan kökleri serbest kalacak şekilde bu kümbete oturtulur. Çukurun dibinden çıkan toprak, üst kısma konarak sıkıştırılır. Fidanın aşı noktasının toprak altında kalmamasına özen gösterilir. Ayrıca toprak yeterli rutubete sahip olsa dahi, can suyu verilmesine özen gösterilmelidir. Dikimden sonra ağacın kuvvetli rüzgarlardan zararlanmaması için, hakim rüzgarın estiği yönde ağaca 15-20 cm mesafede herek dikilir ve esnek bir materyalle, ağaca sekiz şeklinde bağlanır.
Dikimden sonra fidanın tepesinin 70- 80 cm' den kesilmesi ağaçta bir bodurluk sağlamaktadır. Böylece ağacın dikine değil de yayvan büyümesi sağlanmış olur.
YILLIK BAKIM İŞLERİ
Toprak İşleme: Son yılarda meyvecilikte ileri gitmiş ülkelerde meyve bahçelerde sıra aralarının sürülmesi yerine otlu bırakıldığı, sıra üzerindeki otların ise, ağaç ile bitki besin maddesi rekabetine girmemesi için ya herbisitlerle yok edildiği, ya da çapa makinası ile çapalanarak yok edildiği görülmektedir. Bu şekilde bahçe toprağının sıkışması önlendiği gibi bahçede işçilerle alet ve ekipmanların daha kolay çalıştığı, meyilli arazilerde erozyonla toprak kaybının önlendiği, ayrıca sürümlerin azaltılmasından dolayı mekanizasyon masrafının da azaltıldığı görülmektedir.
Eğer bahçede sürüm uygulaması tercih edilmişse bir sonbahar, 2 sefer de ilkbahar aylarında olmak üzere üç sefer sürüm uygulanabilir. Erikler yüzlek köklü oldukları için, derin sürümlerden kaçınılmalıdır.
Sulama: Erikler saçak köklü oldukları için, yağış durumuna bağlı olarak 8- 12 günde bir sulanmalıdır. Sulamada son yıllarda damla sulama yöntemi tercih edilmektedir. Ayrıca mini spring, çanak, karık, tava yöntemleri tercih edilebilir. Can erikleri, diğer eriklerine göre kurağa daha dayanıklıdırlar. Yetersiz sulama, ağacın gelişiminin zayıf olmasına, yeterli ürün alınamamasına ve ürün kalitesinin düşük olmasına neden olur. Özellikle meyve büyüme döneminde düzenli sulama çok önemlidir.
Anaç kullanımı: Hemen tüm meyve türlerinin yetiştiriciliğinde anaç kullanımı zorunludur. Anaçlar üzerine aşılanan çeşidin gelişimi, hastalık ve zararlılara dayanımı, verimi, meyve kalitesi, erkenciliği ya da geççiliği, kurağa ve dona dayanımı, kirece ve tuzluluğa dayanımı, taban suyuna dayanım üzerine ve bitki besin maddelerinin topraktan alımına etki etmektedirler.
Erik Anaçları: Eriklerde en yaygın olarak, çöğür anaçları kullanılmaktadır. Çöğür anacı olarak, Can eriklerinin yabani formları (Myrobalan) anaçlarının tercih edilmesi uygundur. Eriklerde klon anaçları kullanımı gittikçe yaygınlaşmaktadır. Bunlardan en önemlileri, Myrobalan 29 C, Myrobalan B, Myrobalan GF31, Marianna 2624, Marianna GF8-1, Saint Julien A, Saint Julien 655/2, Pixy ve şeftali badem melezi olan GF 677 anaçlarıdır. Son yıllarda erik şeftali melezi Citation anacı bulunmuştur. Myrobalan ve Mariana anaçları kuvvetli gelişen anaçlardır. Bunlar ağır toprak şartlarına iyi adapte olmaktadırlar. Saint Julien anaçları orta kuvvette gelişen anaçlardır. Daha çok yağışlı bölgeler için önerilmektedirler. GF 677 anacı çok kuvvetli gelişir. Kirece dayanımı iyidir. Pixy zayıf gelişen bir anaçtır.
Gübreleme: Diğer meyve türlerinde olduğu gibi, erik bahçesi tesisinden önce bahçenin bitki besin maddesi düzeyinin yaptırılacak toprak analizi ile belirlenerek, gerekli gübrelemenin yapılması zorunludur. Bahçenin ilk tesisinden itibaren, dekara 2-3 ton yanmış ahır gübresi 2-3 yılda bir düzenli olarak verilmelidir. Böylelikle toprağın organik maddece zenginleşmesi sağlanacağı gibi, toprak yapısı da hafifletilmiş olur.
Bahçede uygulanacak gübreleme, erik ağaçlarından 15 temmuzdan ağustos ayı başına kadar olan dönemde alınacak yaprak örnekleri ile, hasattan sonra alınacak toprak örneklerinin bitki besin maddeleri içerikleri yönünden yapılacak analizlerinde elde edilecek sonuçlara göre yapılmalıdır.
Budama: Erik ağaçlarına verilecek terbiye sistemi, türlere göre değişmektedir. Genelde Avrupa grubu eriklerde modifiye lider (değişik doruk dallı), yayvan büyüme eğiliminde olan Can ve Japon eriklerinde goble sistemi uygulanabilir. Dikimden sonra 3 yıl içerisinde verilecek terbiye sistemi tamamlanmalıdır. Modifiye lider terbiye sistemi, bir lider ve onun etrafında sıralanmış ve geniş açı verilmiş 3- 4 daldan oluşan bir terbiye sistemidir. Farklı erik çeşitleri, değişik büyüme eğilimindedir. Eğer ağaç dikine büyüme eğiliminde ise, sürgünler dışa bakan göz üzerinden budanarak, ağaç yayvan büyümeye zorlanmalıdır. Japon eriklerinin diğer eriklere göre, daha kuvvetli budanması gerekir. 4. yıldan itibaren budama daha hafif yapılır. Şekil budaması tamamlanmış ağaçlarda sık, kuru ve dikine büyüyen dalların çıkartılması şeklinde budama yapılır. Böylelikle ağacın iç kısımlarına ışık geçişi sağlanmış olur. Yapılacak budamalarla ağacın tepe yüksekliğinin 3-4 m'de tutulması sağlanmalıdır. 5-6 yıllık meyve dalları (buket dallar) budanarak, yeni meyve dallarının oluşumu teşvik edilmelidir.
Meyve seyreltme: Meyve seyreltmesi ile ağaçtaki meyve sayısı düşürülmekle birlikte, toplam kilo olarak elde edilen meyve miktarında önemli bir azalma olmamaktadır. Seyreltme ile pazarın isteklerine uygun irilikte meyve elde edileceği gibi, ağacın fazla yükünün hafifletilmesi ile dalların kırılmasına da engel olunur. Can ve Avrupa grubu eriklerde elle ya da kimyasallarla meyve seyreltmesi önerilmemektedir. Can eriklerinde kademeli hasat, kısmi bir seyreltme yerine geçmektedir. Avrupa grubu eriklerde özellikle kurutma amacı ile yetiştirilen çeşitlerde eğer ağaç aşırı yüklü ise, ağacın silkelenmesi ile bir seyretme yapılabilir. Japon Grubu eriklerde ise, istenilen meyve büyüklüğünün elde edilebilmesi için meyve seyretme zorunludur. Tam çiçeklenmeden 60-70 gün sonra, elle seyreltme yapılması gereklidir. Erkenci çeşitlerde mayıs ortalarında, geççi çeşitlerde ise haziran ortalarında meyve seyreltmesi yapılabilir. Ancak yıldan yıla bu tarihlerde değişiklik olabilir. Kimyasallarla seyreltme konusunda yapılan araştırmalardan henüz kesin bir sonuç alınamamıştır. Seyreltme ile çiftli, yaralı, küçük ve bozuk şekilli meyveler kopartılır.
ERİK ÇEŞİTLERİ:
Avrupa grubu erikler
Mevcut erik üretimin önemli bir kısmı bu türe ait çeşitlerle yapılmaktadır. Bu türe ait çeşitlerden bazıları kendine verimli, bazıları kısmen verimli, ya da tamamen verimlidir. Kendine uyuşmaz çeşitlerle bahçe kurulurken, mutlaka dölleyici bulundurulmalıdır. Sofralık olarak taze tüketim için kullanıldığı gibi konservelik, kurutmalık ve reçel olarak da değerlendirilmektedir. Meyveleri uzun, yumurta şeklinde, söbü ya da hafif yuvarlaktır. Meyve kabuğu sarı, mor veya kırmızı, meyve eti sarımtırak veya yeşilimtırak, meyveler tatlı, sulu olup, meyve eti çekirdekten kolay ayrılır. Bu türe ait önemli çeşitler aşağıya çıkartılmıştır.
Giant: R.C. Violet çeşidinden bir hafta sonra olgunlaşır. Meyve yumurta şeklinde boyunlu, ortalama ağırlığı 55-60 gramdır. Meyve dış kabuk rengi koyu kırmızı, mor renklidir. Meyve ve eti sarı, sulu, gevrek, tatlı, kendine verimli, sofralık tüketime uygun bir çeşittir.
Sekil 1. Giant Eriği
D'agen: R.C. Violet çeşidinden bir hafta sonra olgunlaşır, kendine verimlidir. Meyve yumurta şeklinde boyunlu, ortalama ağırlığı 35�40 gramdır. Kabuk rengi koyu kırmızı, mor renkte, meyve eti sarı, orta sulu, yumuşaktır. Çekirdek serbest olup, kuru madde oranının yüksek olmasından dolayı, dünyada kurutmalık olarak en fazla kullanılan çeşit durumundadır.
R.C. Violet: Ağustos ayının ilk haftasında olgunlaşan sofralık tüketime uygun bir çeşittir. Meyve yuvarlak, karın kısmından az basık, ortalama meyve ağırlığı 45- 50 gramdır. Kabuk rengi sarı zemin üzerine koyu kırmızı üzerine mor renklidir. Meyve eti sarı, bol sulu, az lifli, gevrek, tatlı, suludur. Dölleyici olarak Stanley ve Giant çeşitleri kullanılabilir.
R.C. Verte: Violet çeşidi ile aynı zamanda olgunlaşır. Meyve ortalama ağırlığı 50 gramdır. Kabuk rengi yeşil zemin üzerine sarı renkte, meyve eti sarı, orta sulu, az lifli, lezzetli ve çekirdek ete bağlıdır. Kendine uyuşmaz, dölleyici olarak, Stanley ve Giant çeşitleri önerilmektedir. Sofralık olarak değerlendirilir.
Karagöynük: Ağustos ayının ilk haftası olgunlaşır. Meyve yumurta şeklinde, ortalama ağırlığı 23 gramdır. Meyve kabuğu orta kalın, etten kolayca ayrılabilir. Dış kabuk mor renkte, düz ve mat, çok mumludur. Meyve eti sarı, az sulu, lifli, çekirdek ete bağlıdır. Kurutmalık bir çeşittir.
Stanley: Ülkemizde en yaygın yetiştirilen erik çeşitlerindendir. Ağustos ayının son haftasında olgunlaşır. Meyve uzun, yumurta şeklinde, boyunlu ortalama ağılığı 55-60 gramdır. Kabuk rengi koyu mor, çok mumlu, meyve eti sarı, sulu lifli, gevrek, tatlıdır. Sofralık olarak tüketildiği gibi, kurutulmalık ve sanayilik olarak da değerlendirilebilir. Kendine verimli olduğu gibi, bir çok çeşidin de dölleyicisidir.
Şekil 2. Stanley eriği
President: Ağustos sonu eylül başında olgunlaşır. Meyve ortalama ağırlığı 45-50 gramdır. Meyve yuvarlak, kabuk rengi bordo, kırmızı, sap çukur alanı geniş, karın çizgisi belirgindir. Bu çeşide dölleyici olarak Stanley çeşidi kullanılır. Bir ay kadar depolanmaya uygundur. Son yıllarda bu çeşidin üretimi giderek yaygınlaşmaktadır.
Şekil 3. President eriği
Sugar: Temmuz sonunda olgunlaşır. Meyve yumurta şeklinde, ortalama ağırlığı 45 gramdır. Kabuk kırmızı, mor renkli, meyve eti koyu sarı, sulu ve aromalıdır. Çekirdek ete yapışıktır. Sofralık ve kurutmalık olarak değerlendirilebilir. Kendine verimlidir.
Şekil 4. Sugar eriği
Firenze- 90 Son yıllarda İtalya'da ıslah edilmiş yeni çeşitlerdendir. Ağustos ayının ilk haftası olgunlaşır. Dölleyici olarak President ve Sugar çeşitleri kullanılabilir, Meyve tane ağırlığı 60-65 gramdır. Meyve şekli yuvarlak, yanlardan hafif basıktır.
Japon grubu erikler
Dünya taze erik ticaretinde en önemli yere sahip grup olup, bu türe giren eriklerin albenilerinin iyi olması, meyve tane ağırlıklarının yüksek olması nedeniyle, yetiştiriciliği giderek yaygınlaşmaktadır. Bu türe ait çeşitlerde meyveler 60-70 mm çapında, yuvarlak oval, çekirdek etten zor ayrılır.
Santa Rosa: Japon grubu erikler içerisinde eski çeşitlerden olmasına rağmen, hala önemini kaybetmemiştir. Diğer pek çok Japon grubu erik çeşidi için de dölleyici olarak kullanılır. Temmuz ayının ortalarında olgunlaşır. Meyve yuvarlak, tane ağırlığı ortalama 60-65 gramdır. Meyve kabuk rengi morumsu kırmızı, meyve eti sarı, sulu, gevrek dokulu çekirdek küçük ve ete bağlıdır. Kendine kısmen verimlidir.
Şekil 5 . Santa Rosa eriği
Laroda: Ağustos ayı ortalarında olgunlaşır. Meyve kalp şeklinde meyve ağırlığı 50-60 gramdır. Dış kabuk sarı zemin üzerine mor renkte ve sarı beneklidir. Meyve eti gevrek sulu aromalı ve turuncu renklidir.
Formoza: Temmuz ayının ortalarında olgunlaşır. Meyve 60-70 gram ağırlığındadır. Meyve yuvarlak konik, kabuk üst rengi morumsu kırmızıdır. Meyve eti sarı, sulu ince dokuludur. Çekirdek ete bağlıdır. Tozlayıcı olarak Santa Rosa, Beauty ve Wickson kullanılabilir
Red Heart: Temmuz ortalarında olgunlaşır. Meyve ortalama ağırlığı 55�57 gramdır. Meyve kalp şeklinde, sap çukuru yüzeysel, karın çizgisi belirgindir. Meyve kabuğu sarımsı yeşil, üst renk soluk bordo üzerine sarı beneklidir. Meyve eti kırmızı, lifli ince dokulu, gevrek tatlı, hafif aromalıdır.
Climax: Temmuz ayının ortalarında olgunlaşır. Meyve yumurta şeklinde kabuk kırmızı üzeri sarı benekli, kalın ete yapışıktır. Meyve eti sarı yumuşak, sulu, aromalı, çekirdek ete yarı bağlıdır. Kendine kısmen verimlidir. Verim artışı için Santa Rosa ve Wickson çeşitleri dölleyici olarak kullanılabilir.
Angelona : Eylül ortalarında hasat olumuna gelir. Et dokusunun sert olması nedeniyle depolamaya uygundur. Yayvan taç oluşturur. Ortalama meyve ağırlığı 60-65 gramdır. Meyve dış kabuk rengi koyu mor-siyahtır. Meyve şekli yuvarlak , yanlardan basıktır. Dölleyicileri Friar, Black Diamont, Ozark Premier' dir.
Friar: Japon grubu eriklerin birçoğunu döller. Kendine kısmen verimlidir. Ağaçları dikine büyüme eğilimindedir. Ağustosun ilk haftası olgunlaşır. Meyve yuvarlak 70-75 gram ağırlığındadır. Meyve dış kabuğu siyah renklidir. Meyve eti sarı�amber renklidir. Et dokusu sert olan bu çeşidin pazar değeri yüksektir. Kendine kısmen verimli olan bu çeşit, aynı zamanda birçok Japon grubu erik çeşidi içinde dölleyici olarak kullanılır.
Yukarda sayılan bu çeşitlerin dışında, son yılarda geliştirilmiş olan ve Dünya erik pazarında önemli yere sahip olan bazı çeşitler de ülkemizde deneme aşamasındadır. Bu çeşitlerden bazıları; Black Diamont, Black Amber, Black Gold, Fortune, October Sun, Autumn Giant, Black Beauty Original Sun, Obilnaja gibi çeşitlerdir. Ege ve Akdeniz Bölgelerine önerilen bu çeşitlerle bahçe kurulurken mutlaka dölleyici çeşidin de yer alması zorunludur.
CAN GRUBU ERİKLER
Meyveler genelde yeşil olarak tüketilmektedir. Yeşil olarak tüketilecek meyveler tam çiçeklenmeden 60-70 gün sonra hasat edilmeye başlar. Bu gruba giren önemli çeşitler aşağıya çıkartılmıştır.
Papaz: Meyveler iri, yuvarlak, sap çukuru hafif basık, meyve boyu 30 mm, ortalama meyve ağırlığı 18 gramdır. Kabuk koyu yeşil, olgunlukta açık yeşil, güneş gören kısım kırmızımtıraktır. Et rengi yeşil, meyve gevrek ve suludur, çekirdek ete bağlı ve orta iriliktedir.
Can: Orta iri , uzunca, yuvarlak , sap kısmı hafif basık, yeşil olumda meyve ağırlığı 15-16 gram, tam olumda ise 25 gram civarındadır. Kabuk sarımtırak yeşildir. Meyve eti sarı, gevrektir, papaz eriğinden bir hafta sonra olgunlaşır.
Havran (Bekiroğlu): Yeşil erik olarak iri, yuvarlakça, ağırlık 17-20 gram civarında, kısa saplı, kabuk açık yeşil, olgun meyvede sarıdır. Çekirdek ete yapışık ve çok küçüktür. Mayhoş olması nedeniyle, Papaz çeşidinden 10-15 gün sonra hasat edilmesi daha uygundur.
Aynalı: Kırmızı olum döneminde haziran ortasında hasat edilir. Olgun meyve yuvarlak, ortalama ağırlığı 35-40 gramdır. Kabuk düz parlak sarı zemin üzerine kırmızı renklidir. Meyve eti gevrek, sulu mayhoş, çekirdek ete yapışıktır.
