DIŞ MEKAN SÜS BİTKİLERİ YETİŞTİRİCİLİĞİ

 

 

 

Dış mekan süs bitkileri çevre düzenlenmesinde kullanılan süs bitkileridir. Bu bitkiler; kullanıldıkları alanı güzelleştirmekten başka sosyal, kültürel, insan ve çevre sağlığı ve turizm açısından çok büyük önem taşımaktadır.

5.1. Genel Durumu
            
Dış mekan süs bitkilerinin bir kısmı bazı bölgelerde çok iyi yetişirken, diğer bazı bölgelerde ise gelişemeyebilir. Bu nedenle üretim yapılacak uygun bitkileri seçmek gerekir. Bölgeye uymayan türleri üretmek boşa giden emek demektir.

Yetiştirilecek olan dış mekan bitki türlerinin seçiminde ihtiyaç en önemli unsurlardan biridir. Her bölgede çok sevilen ve kullanılan bitkiler yetiştirme tercihi olmalıdır. Arz talep durumuna göre bitki çeşidi ve miktarı belirlenmek zorundadır. Ülkemizde süs bitkileri üreticileri kendileri için önemli gördükleri bitkilere ve yetiştirme tekniklere ağırlık vererek daha başarılı olmaktadır.

5.2. Dış Mekan Süs Bitkilerinin Gruplandırılması
            
Çevre düzenlemesinde  kullanılan dış mekan süs bitkileri çeşitli özelliklere göre gruplandırılmışlardır. 

1.  Ağaç ve ağaççıklar

  1. İbreli ağaç ve ağaçcıklar
  2. Yapraklı ağaç ve ağaçcıklar

           2. Çalı formlular
3. Sarılıcı ve tırmanıcılar
            4. Çim ve yer örtücü bitkiler
            5. Çiçekler ve  otsu bitkiler

 

5.2.1 Ağaç ve Ağaçcıklar
            
Ağaç ve ağaççıklar ikiye ayrılır:

  1. İbreliler (iğne yapraklılar)
  2. Yapraklılar

 

5.2.1. İbreliler

Bu grupta yer alan ağaç ve ağaççıklar  genelde herdem yeşil ve iğne yapraklı formdadırlar.

İbreli ağaç ve ağaççıklar çevre düzenlemesinde en önemli bitkilerden biridir. Peyzaj mimarisinin temel ilkelerine uygun olarak yapılan düzenlemelerde estetik açıdan, form ve norm değerleri bakımından en önde gelen bitkilerdir.

Tüketim ve üretimleri göz önüne alınarak belli başlı 
ağaçları şöyle sıralayabiliriz.

Çizelge 1 : İbreli ağaç ve Ağaççıklar


LATİNCE ADI

TÜRKÇE ADI

FAMİLYASI

Abies concolor

Göknar

Pinaceae

Abies nordmanniana

Doğu Karadeniz Göknarı

Pinaceae

Araucaria araucana

Falkland Çamı

Araucariaceae

Cedrus atlantica

Atlas Sediri

Pinaceae

Cedrus deodara

Himalaya Sediri

Pinaceae

Cedrus libani

Lübnan Sediri

Pinaceae

Chamaecyparis lawsoniana

Yalancı Servi

Cupressaceae

Cryptomeria japonica

Alev Ağacı

Taxodiaceae

Cupressus arizonica Greene

Arizona Servisi

Cupressaceae

Cupressus sempervirens

Mezarlık Servisi

Cupressaceae

Juniperus communis

Ardıç

Cupressaceae

Juniperus horizontalis

Yayılıcı Ardıç

Cupressaceae

Juniperus sabina

Sabin Ardıcı

Cupressaceae

Picea abies

Ladin

Pinacea

Picea glauca

Mavi Ladin

Pinacea

Picea orientalis

Doğu Ladin

Pinacea

Picea pungens

Ladin

Pinacea

Pinus nigra

Karaçam

Pinacea

Pinus pinea

Sahil Çamı

Pinacea

Pinus sylvestris

Sarı Çam

Pinacea

Pseudotsuga menziesii

Duglas

Pinacea

Sequoria sempervirens

Sekoya

Taxodiaceae

Taxus baccata

Porsuk

Taxaceae

Thuja occidentalis

Batı Mazısı

Cupressaceae

Thuja oriantalis

Doğu Mazısı

Cupressaceae

Tsuqa heterophylla

 

Pinaceae

Tsuga canadensis

 

Pinaceae

5.2.2. Yapraklılar:

            Yapraklı ağaç ve ağaççıklar bahçe ve park çevre düzenlemesinde, karayolları peyzajında, çeşitli çevre düzenlemelerinde, ibreliler gibi en önemli bitki türlerindendir. Gövde yapıları, yaprak şekilleri, renkleri, formları, değişik mevsimlerde oluşan çiçek, meyve ve yaprak renkleri ile istenilen renk cümbüşünü sağlayan bitkilerdir. İbrelilerle birlikte koruluk ve ormanlık alan oluşturmalarda kullanılmaları daha sağlıklıdır. Yapraklı  ağaç ve ağaççıklar peyzaj planlamada ibreliler gibi temel taşlardan biridirler. Üretim ve tüketim açısından önemli bazı yapraklı ağaç ve ağaççıkları şöyle sıralayabiliriz.

Çizelge 2: Yapraklı Ağaç ve Ağaççıklar


LATİNCE ADI

TÜRKÇE ADI

FAMİLYASI

Acer campestra

Akçaağaç

Aceracee

Acer japonicum

Japon Akçaağacı

Aceracee

Acer negundo

Akçaağaç

Aceracee

Acer palmatum

Akçaağaç

Aceracee

Acer pseudoplatanus

Çınar Yapraklı Akçaağaç

Aceracee

Acer saccharinum L.

Şeker Akçaağacı

Aceracee

Aesculus carnea

At Kestanesi

Hippocastanaceae

Aesculus hippocastanum

At Kestanesi

Hippocastanaceae

Albizia julibrissin

Mimoza

Leguminosae

Ailanthus altissima

Kokarağaç

Simaroubaceae

Alnus cordata

Kızılağaç

Betulaceae

Arbutus onedo

Kozayemiş

Ericaceae

Betula pendula

Huş

Betulaceae

Buxus sempervicens

Şimşir

Buxaceae

Carpinus japonica

Gürgen

Carpinaceae

Carpinus betulus

Gürgen

Carpinaceae

Castanea sativa

Kestane

Fagaceae

Catalpha bignonoides

 

Bignoniaceae

Celtis australis

Çitlembik

Ulmaceae

Cercis siliquastrum

Erguvan

Leguminosae

Cornus mas

Kızılcık

Cornaceae

Corylus colurna

Fındık

Corylaceae

Cotinus obovatus

Bulut Ağacı

Anacardiaceae

Crataegus monogyna

Alıç

Rosaceae

Eucalyptus gunnii

Okaliptus

Myrtceae

Faqus sylvatico

Kayın

Fagaceae

Fraxinus excelsiör

Dişbudak

Oleaceae

Gingko biloba

Fosil Ağacı

Gingbaceae

İlex aquifolium

Çoban Püskülü

Aquifoliaceae

Juglans regia

Ceviz

Juglaneceae

Koelreuteria paniculata

Güvey Kandili

Sapindaceae

Laburnum alpinum

Sarı Salkım

Leguminoseae

Liriodendron tulipifera

Lale Ağacı

Mgnoliaceae

Maclura pomifera

Maklora

Moraceae

Mognolia Grandiflora

Manolya

Magnoliaceae

Malus floribunda

Süs Elması

Rosaceae

Morus alba

Ak Dut

Moraceae

Morus nigra

Karadut

Moraceae

Platanus orientalis

Çınar

Platanaceae

Populus alba

Ak Kavak

Salicaceae

Populus nigra

Karakavak

Salicaceae

Populus canatensis

Kanada Kavağı

Salicaceae

Populus tremuloides

Titrek Kavak

Salicaceae

Prunus avium

Süs Kirazı

Rosaceae

Prunus cerasifera

 

Rosaceae

Prunus serrulata

 

Rosaceae

Pyrus communis

Armut

Rosaceae

Quercus alba

Ak Meşe

Fagaceae

Quercus cerris

Türk Meşesi

Fagaceae

Quecus ilex

Herdem Yeşil Meşe

Fagaceae

Robinia pseudoacacia

Yalancı Akasya

Leguminoseae

Rhus typhina

Sumak

Anacardiaceae

Salix alba

Ak Söğüt

Salicaceae

Salix babylonica

Salkım Söğüt

Salicaceae

Salix matsudana

Kıvrım Söğüt

Salicaceae

Sambucus nigra

Mürver

Caprifoliaceae

Sorbus unedo

Üvez

Rosaceae

Sophora japonica

Zofora

Leguminoseae

Tilin cordata

Ihlamur

Tiliaceae

Tila americana

 

Tiliaceae

Ulmus glabra

Karaağaç

Ulmaceae

Melia azedarach

Tesbih

 

Liquidamber orientalis

Güllük

 


Resim 1. Betula pendula (Huş)

 

5.2.2. Çalı Formlular

Çalı formlu bitkiler çevre düzenlemesinde tamamlayıcı olarak rol alırlar. Özellikle çevre düzenleme ölçeği küçüldükçe  çalıların önemi artar. Küçük park ve bahçelerde, teras katlarında, bina boşluklarında üstün peyzaj etkileri nedeniyle kullanılırlar. Üretim ve tüketim açısından önemli çalıları şöyle sıralayabiliriz.

Çizelge 3. Çalılar


LATİNCE ADI

Türkçe Adı

Acer palmatum “Atropurpureum”

Kırmızı Yapraklı Akça Ağaç

Amygdalis orientalis

Badem

Aucuba japonica

Japon Akübası

Berberis stenophylla

Kadın Tuzluğu

Berberis thungbergii

Kadın Tuzluğu

Berberis vulgaris

Kadın Tuzluğu

Camellia japonica

Kamelya

Casuarina angustifolia

Demirağacı

Chaenomeles japonica

Japon Ayvası

Citrus microcarpa

Turunç

Cornus mas

Kızılcık

Cotoneaster franchettii

Muşmula

Cotoneaster horizontalis

Yayılıcı Muşmula

Cycas revoluta

Sikas

Eleagnus angustifolia

İğde

Euonymus japonica

Taflan

Fatsia japonica

 

Forsythia intermedia

Altınçanağı

Jasminum officinalis

Yasemin

Lagerstromia indica

Oya

Laurus nobilis

Defne

Mahonia aquifolium

 

Mimosa pudica

Mimoza

Musa paradisiaca

Muz

Myrtus communis

Mersin

Nerium oleander

Zakkum

Picea conica

Konik Ladin

Picea excelsa “compact”

Bodur Ladin

Pittosporum tobirana

 

Phoenix canariensis

 

Prycantha coccinea

Ateş Dikeni

Punica granatum

Süs Narı

Rhododendron simsii

Orman Gülü

Ribes aureum

 

Rosa sp.

Gül

Sambucus nigra var. aurea

Altuni Mürver

Skimnia japonica

 

Spirea spp.

Keçi Sakalı

Syringa vulgaris

Leylak

Tamarix tetrandra

Ilgın

Viburnum opulus

Kartopu

Yucca gloriosa

Avize

5.2.3. Sarılıcı ve Tırmanıcılar:

Sarılıcı ve tırmanıcılar çevre düzenleme çalışmalarında tamamlayıcı rol üstlenirler. Balkon, kameriye, oturma grupları, ağaç altı düzenlemelerinde kullanılırlar. Ayrıca kamuflaj malzemesi olarak görüntüsü istenmeyen objelerin kapatılmasında kullanılır. Önemli sarılıcı ve tırmanıcı bitkilerden bazıları şunlardır.


Resim 2. Bouganvillea glabra (Gelin duvağı)

 

Çizelge 4. Sarılıcı ve Tırmanıcılar


LATİNCE ADI

TÜRKÇE ADI

Bouganvillea glabra var. Sanderiana

Gelin Duvağı

Cissus antartica

Asma

Clematis montana

-

Hedera helix

Orman Sarmaşığı

Bignonia venusta

-

Ipomea purpurea

Mavi Sarmaşık

Compsis radicans

Acem Borusu

Lonicera caprifolium

Hanımeli

Polygonum baldshuanicum

Poligon Sarmaşığı

Parthenosis quingifolia

Amerikan Sarmaşığı

Passiflora sp.

Çarkıfelek

Thungbergia alata

Turna Gagası

Rosa sp.

Sarmaşık Gül

Wisteria sinensis

Mor Salkım

 

5.2.4 Çim ve Yer Örtücü Bitkiler:

Park ve bahçelerde; toprak yüzeyini örten ve düz bir satıh elde etmede kullanılan, yürüyüş parkurları, spor tesisleri ve daha bir çok etkinliklerde yeşil halı örtüsü amaçlı çimler veya diğer yer örtücü bitkiler kullanılır. Çim yer örtücü bitkilerin en önemlisi ve vazgeçilmeyen  ilk peyzaj elemanıdır. Çim alansız park, bahçe ve yeşil mekan düşünülemez. İnsanda en çok doğal ortam hissi uyandıran eleman çimdir.

 
Resim 3. Bakımlı bir çim saha

 

Çim Ekilmesi

Çim ekilmeden önce yabani otlarla mücadele yapılmalıdır. Alan bellendikten veya sürüldükten sonra yabancı maddeler alandan uzaklaştırılmalıdır. İlk tesviyeden önce toprağın besin durumuna göre ihtiyacı duyulan gübreler verilmelidir. İkinci tesviyeden sonra bölgelere göre en uygun çim tohumu karışımı mibzerle veya elle saçılarak ekilir. Bunun üzerine yanmış elenmiş ahır gübresi 2 cm olacak şekilde kapatılır. Bunun çim tohumunun rüzgarla uçmasını önlemek ve kuşlardan korumaktadır.

Bunundan sonra hafif bir silindirle üzeri batırılarak merdaneleme yapılır. Tohumun toprakla gübre arasında iyi bir teması sağlanır. İnce zerrecikler halinde sulama sistemiyle iyice sulanır. 20-25 gün sonra çim haline gelir.

Çok eğimli alanlarda atılan tohumlar su ve rüzgarlarla aşağı doğru taşınır. Bunu için şev 8-10 cm kalınlıkta samanla kapatılır. Kaplamadan önce samanlar hafif ıslatılıp m2’ye 300-700 g saman kullanılır İnce gözenekli tellerle samanın araziye tespiti sağlanır. Daha bu samanın üzerine m2’ye 60 - 80  g Suni gübre veya 100 - 200 g organik gübre verilir. 

Çim tohumu nemli bölgelerde m2 ye 25-30 gr iken kurak bölgelerde 60-70 gr’a kadar çıkabilir. Kullanılan çim tohumu karışımları:

  1. Lolium perenne
  2. Festuca sp
  3. Poa sp.
  4. Agrostis sp.
  5. Bermuda grass
  6. Phleum pratense
  7. Cynasurus cristatus’dır.

 

Çim Alanlarında Bakım İşleri

Sulama:

Ekimden sonra hemen sulama işi genellikle sabah erken ve akşam geç saatlerde olmak üzere günde 2 defa yapılmalıdır. Sık  ve kısa aralıklarla biçilen çimlerin su ihtiyacı daha yüksektir. Ayrıca biçilen çim vegetatatif gelişme göstereceğinde su isteği fazlalaşır. Kurak periyotlarda suyun azalması çimin taze yeşil rengini kaybetmesine yol açar. Nisbi nemin değişmesi ise çimin karakteriyle, toprağın kimyevi yapısını da değiştirir. Çim köklerinin yayılma hızı 2-6 cm’dir.

Toprak tamamen kurumadan ve sertleşmeden sulanmalıdır. Ortalama çim alanların su istekleri m2’ye 5-10 lt’dir. Bu oran sulama yapıldığı zamana göre değişir. Gündüz yapılan sulamalarda ısı ile oluşacak transpirasyon nedeniyle su tüketimi artar. Sabahın erken ve akşamın geç saatlerinde sulamak esastır.

Biçme:

Çimi sık sık ve kısa biçimde yapılmak suretiyle kadife görünümlü sahalar elde edilir. Bununla çiçek ve tohuma kalkmaları önlenir ve vejetatif gelişmeleri daha kuvvetli olur. İlk biçim çim 15 cm boylanınca yapılır. İlk iki biçimden sonra çim biçme makinesi kullanmak faydalıdır. Yeni tesis edilen saha kurak havalarda nemli tutulmalı, çim boyu 6 cm’yi geçince merdanelenmeli ve tırpanla ilk biçim yapılmalıdır. İlk biçimden sonraki merdaneleme vejetatif gelişmeyi kuvvetlendirir. Erken İlkbaharda yapılacak İlk 2 biçim daha sonraki biçimlerden daha uzun olmalıdır. İdeal çim biçme uzunluğu 4-5 cm’dir. Soğuk ve sıcak dalgalarının ani olduğu zamanlarda biçim yapılmamalıdır. Ortalama 10-12 günde bir biçim şekli esastır. Dikkat edilecek önemli bir husus ta her biçimde aynı istikametin kullanılmasıdır. Buna uyulursa çim kökleri daha sağlıklı ve sağlam olur.

Gübreleme:

Tesis edilen çim sahalarına değişik organik ve inorganik gübreler toz veya eriyik halde verilir. Gübreleme sadece besin takviyesi bakımından değil toprak strüktürünün düzelmesinde de rol oynar. Verilecek gübrenin seçiminde mevcut toprağın yapısı ve çim alandan faydalanma şekli tesir eder. Çim sahalarında yılda iki defa 0,5 cm’yi geçememek üzere ince elenmiş komposto toprağı serpilir. Bu kompostun zararlı ot tohumundan arınmış olması gerekir. Kompost toprağı besince fakirse m3’üne 800 gr Süper fosfor  300 gr kalsiyum, 500 gr azotlu  gübre karıştırılır.Asitliliği fazla ise m3 ne 1-3 kg CaCo3 karıştırılır. Kompost toprak Şubat-Mart aylarında yapılır Bunun için 100 m2’ye 0,3-0,5 m3 kompost gereklidir.

Çim sahalarda periyodik olarak suni gübre verilmesi vazgeçilmez bir ihtiyaçtır. Yılda en az iki defa uygulanması gerekir. En uygun zaman İlkbaharda kompost toprağa karıştırılarak verilmesidir. Mayıs-Ağustos ayları arasında 4-6 haftada bir yapılan azotlu gübreleme (100 m2’ye 1 kg amonyum sülfat) başarı sağlar.

Çim bitkilerine yapraklarının yaş olduğu zamanlarda inorganik gübre verilmemelidir. Çünkü yaş yaprak üzerine düşen gübre ayrışarak asit meydana getirir ve bitkiyi yakar. Bu bakımdan yapraklar kuru iken verilen inorganik gübre, gübrelemeden hemen sonra sulanmalıdır.

Kireçleme:

Kireç verilen topraklarda yabani otlar fazla gelişme gösterdiğinden solucan faaliyeti gözlenen yerde kirece ihtiyaç yoktur. Çimler genellikle orta asit ve az asitli topraklardan hoşlanırlar. Ancak fazla asit nedeniyle çimin zarar gördüğü topraklarda kireçleme yapılır. Asit fazlalığın belirtileri yosunlaşma, sazlar ve benzeri zararlı bitkilerin gelişmeye başlamasıdır. Bu durumlarda hektara 500-600 kg CaCo3 son ve İlkbaharda çim daha üzerine serilmelidir. Fazla asitliliğe rağmen çim bitkileri zarar görmüyorlarsa kireçleme yerine ha’a 250 kg kalkerli gübre verilmelidir. Çim sahalarda en erken kireçleme 3-4 senede bir yapılır. 

Merdaneleme:

Çim alanlarının merdanelenmesi herşeyden önce geçirgen ve orta derece geçirgen topraklar içindir. Merdaneleme çimin  vejetatif  gelişmesini artırır. Fakat sık sık çiğnenen  ve killi karakterli topraktaki bu işlem fayda yerine zarar getirir. 100 kg ağırlığındaki yeterlidir.

Yeni tesis edilmiş çim sahalarda ilk biçimden evvel ve  sonra 50 kg’lık merdane yeterlidir. Bu işlemle yeni çim fidelerinin toprağa daha sıkı tespiti sağlanır. Spor sahalarında merdane ağırlığı 250 kg’a kadar çıkabilir. 

Don ve nemli koşullarda merdaneleme yapılmaz. Fazla merdaneleme çim gövde aksamına zarar vereceğinde sıkça yapılmamalıdır. 

Havalandırma:

Sık yapılı topraklarda çimin kökleri genellikle rahat gelişemezler Bu nedenle de gerekli su ve besin maddelerinden tam olarak yararlanamazlar . fazlaca çiğnenen spor ve oyun sahalarında da aynı durum gözükür.  Bu amaçla kullanılabilecek tahta yada demir uçlu aletlerle hem sıkışık toprağın yer yer gevşemesi hem de havalandırılması sağlanır. Hava deliklerinin derinliği toprağın sıkışıklık derecesiyle ilgili olarak 5-12 cm arasında değişir. Fazla geçirgen kumu bol topraklarda bu işleme gerek yoktur. 

Tırmıklama:

İlk ve Sonbaharda çim sahalarda kesilmiş çim, yosun yaprak v.b. gibi artıkların temizlenmesi gerekir. Tırmıklama yapılırken çim gövde ve köklerinin zarar görmemesi gerekir. 

Yer örtücü bitkiler dikiminden önce büyüyünce alacaklı büyüklük ve boyutların bilinmesi gerekir. Bunun yanı sıra çeşitler için uygun yer seçimi yapılır. Küçük alanlarda, bina çevrelerinde kısa zamanda örtüye sahip olmak için daha sık dikim yapılır. Buna karşın geniş alanlarda daha seyrek dikim yapılır. 

Yer örtücü bitkilerle çalışmanın amacı toprağı en uygun nemi tutabilecek hale getirmektir. Kumlu topraklarda çok az odunsu bitki iyi bir gelişme gösterebilir. Buna karşılık kötü drenajlı killi topraklarda yetişme açısından zorluk çekebilir. 

Yer örtücü bitkilerin en önemli işlevlerinden biriside toprak erozyonunu önlemektir. Aslında tüm bitkiler bu görevi bir noktaya kadar yaparlar. Eğimli alanlarda eğim artıkça toprağı korumak zorlaşır. Düşük eğimlerde her cins bitki dikimi yapılabilmesine rağmen eğim arttıkça daha özel bitki seçimi yapılmalıdır. Bu seçilecek bitkiler büyük ve sağlıklı bitkiler olmalıdır. Belli başlı en önemli yer örtücü bitkiler şunlardır.

Çizelge 5. Yer Örtücü Bitkiler

LATİNCE ADI

Achilea millefolium rosea

 

Marrubium parsiflorum

Achiliea tomentosa

 

Phlomus armeniaca

Akebia quinata

 

Phragmites commino

Arabis alpina

 

Rhus caria

Arctostaphylos ova-ursi

 

Rosa hemisphaerica

Arenaria baledrica

 

Salvia cryptantha

Artemisa stelleriana

 

Sedlum acre

Asarum coudatum

 

Serastium tomentosum

Caluna vulgaris

 

Scirpus tacustris

Campanula medium

 

Thpha angustifolia

Cerastium tomentosum

 

Thymus jankae

Convalloria mejalis

 

Teucrium polium           

Cornus sibirica

 

Viburnum lantana

Cotoneaster dammerii

 

Evonymus fortunei

Cistus kewensis

 

Lavondula angustifoli

Erica alba

 

İberis sempervirens

Ephedra majör

 

Potentilla fruticosa

Genista aubertii

 

Hypericum calycinum

Kochia prostata

 

Juniperus communis

Lycium barbarum

 

Juniperus horizontalis

 

 

Nepeta mussini

5.2.5. Çiçekler ve Otsu Bitkiler

Çevre düzenlemesinde renk olarak ve birim alanda en fazla etki yaratan bitki türleridir. Çiçekler olmadan herhangi bir bahçe, park, spor tesisi düşünülemez. Kişilerde yaşama sevincini uyandıran, hayata bağlayan ve neşe veren bitkiler çiçeklerdir. Çiçekler tek yıllık ve çok yıllık diye sınıflandırılabilir. Tek yıllık çiçekler yazlık ve kışlık yetiştirilmeleri nedeniyle de sınıflandırılabilirler. Dış mekan bitkilerinin bu son bölümünü kapsayan bitkileri önem ve kullanım açısından şöyle sıralayabiliriz.

Çizelge 6. Çiçekler ve Otsu Bitkiler

LATİNCE ADI

TÜRKÇE ADI

Achimines hybrid

Gelin duvağı

Anemone apennia

Manisa lalesi

Aubretia deltoidea

 

Alyssum saxatile

 

Arabis albida

 

Aquilegia sp

Haseki küpesi

Aster varieties

Saraypatı

Ageratum hybrid

Vapur dumanı

Antirrhinum majus

Aslan ağzı

Bellis perennis

Koyungözü

Begonia sp.

Begonya

Celosia plumosa

Horoz ibiği

Chrysanthemum sp

Kasımpatı

Calendula officinalis

 

Dianthus alpinus

Karanfil

Dianthus barbatus

Karanfil

Dianthus deltoides

Karanfil

Dahlia dwarf hybrid

Yıldız

Delphinium hybrid

Yüksük otu

Eschscholzia californica

İngiliz kadifesi

Convollaria majalis

Müge

Gazania hybrid

 

Gaillardia aristata

 

Hydrangea anomola

Ortanca

Iris laevigata

Süsen

Kniphofia hybrid

Fırça çiçeği

Lobelia tenuior

 

Mesembryanthemum ciriflorum

Kazayağı

Nepeta sp.

 

Nymphaea stellata

Nilüfer

Pelergonium sp.

Sardunya

Phlox drummondii

Alev

Primula vulgaris

Çuha

Petunia sp.

Petunya

Papaver rhoeasvarieties

Tütün

Ronunculus aquatilis

 

Tagetes patula

Kadife

Sedum acre

Dam koruğu

Senecio maritima

Sinerya

Vinca sp.

Menekşe

Vinca rosea

Rozet

Zinnia sp.

İran halısı

 


Resim 4. Paeonia ve Delphinium (Şakayık ve Yüksük otu)

5.3. Dış Mekan Bitkilerinde Çoğaltma Teknikleri

Fidanlık işletmeciliğinin temel amacını oluşturan bitki üretimi; bilgi, deneyim ve planlamayla birleştiği zaman işletmeler başarılı olur.

Dış mekan süs bitkilerinin üretimi iki temel tekniğe dayanır. 

  1. Generatif (tohumla) çoğaltma
  2. Vejetatif çoğaltma

 

5.3.1. Generatif (Tohumla) Çoğaltma

Generatif (tohum) çoğaltma yöntemiyle çok miktarda, ucuz ve kolay fidan üretimi sağlanır. Bu çoğaltma yönteminde ona temel olan tohum hakkında bazı bilgileri dikkate almak gerekir. Öncelikle hangi üretim tohum ile çoğaltılacağına karar vermek gerekir. Daha sonra tohumların teminine çalışılır. Tohumlar bizzat anaçlardan toplanabildiği gibi, bu işin ticaretini yapan kuruluşlardan da satın alınabilir.

 

Çizelge 7. Önemli Dış Mekan Bitkilerinin Çiçeklenme, Tohum Alma ve Tohumların Doğal Saçılma Zamanları

TÜRLER

ÇİÇEK ZAMANI

TOHUM ALMA

TOHUM SAÇMA ZAMANI

AKÇAAĞAÇLAR

 

 

Acer  Campestra

Nisan-Mayıs

Ekim

Ocak

Acer  Palmatum

Nisan

Ağustos

Kasım

Acer  Platanoides

Mart-Nisan

Ekim

Şubat

Acer  Pseuodoplatanus

Nisan

Eylül

Ekim

Acer  Rubrum

Mart-Nisan

Nisan

Haziran

Acer  Saccharinum

Mart

Nisan

Haziran

At Kestanesi

 

 

Aesculus hippocastonun

Nisan-Mayıs

Eylül

Ekim

KOKAR AĞAÇ

 

 

Ailonthus altissine

Haziran

Eylül

Kasım

KIZIL AĞAÇ

 

 

Alnus cordata

Şubat-Nisan

Eylül

Ocak

Alnus İncana

Mart-Mayıs

Eylül

Aralık

KADIN TUZLUĞU

 

 

Berberis thunbergi

Mayıs-Haziran

Eylül

Ekim-Kasım

Berberis vulgaris

Mayıs-Haziran

Eylül

Ekim-Kasım

HUŞ

 

 

Betula pubescens

Nisan

Ağustos

Aralık-Ocak

GÜRGEN

 

 

Corpinus petinus

Mart

Kasım

İlkbahar

Çitlenbik

 

 

Celtis occidentalis

Mayıs

Ekim

Aralık

Erguvan

 

 

Cercis siliquastrum

Mayıs

Eylül

Ekim

Kızılcık

 

 

Cornus mas

Şubat-Mart

Eylül

Ekim-Kasım

Dağ Muşmulası

 

 

Cotoneaster franchettii

Mayıs

Ekim

Kasım-Aralık

Alıç

 

 

Crataegus monogyna

Mayıs

Eylül

Ekim

Crataegus oxycantha

Mayıs

Eylül

Ekim

Katır Tırnağı

 

 

Cytissus scoparius

Mayıs

Eylül

Kasım

İğde

 

 

Eleagnus angustifolia

Haziran

Ekim

Kasım

Okaliptus

 

 

Eucalyptus sp.

Mayıs

Haziran

Haziran

Kayın

 

 

Fagus sp.

Mayıs

Eylül

Kasım

Dişbudak

 

 

Fraxinus angustifolia

Mayıs

Eylül

Aralık

Fraxinus excelsior

Nisan

Ağustos

Ocak

Çoban Püskülü

 

 

Ilex aquifolium

Mayıs

Kasım

Şubat

Sarı salkım

 

 

Laburnum anagyroides

Mayıs-Haziran

Eylül

Ekim

Lale ağacı

 

 

Liriodendron tulipifera

Haziran

Ekim

Kasım

MAHONYA

 

 

Mahonia aquifolium

Şubat-Mayıs

Ağustos

Ekim

ÇINAR

 

 

Platanus orientalis

Mayıs

Ekim

Kasım

MEŞE

 

 

Quercus petraca

Mayıs

Eylül

Kasım

Quercus robur

Mayıs

Eylül

Kasım

YALANCI AKASYA

 

 

Robinia pseudoacacia

Haziran

Aralık Ocak

Ocak

MÜRVER

 

 

Sambucus nigra

Haziran

Ağustos

Ekim

IHLAMUR

 

 

Tilia cordata

Haziran

Ekim

Kasım

 

Tohumun hasadı sırasında olduğu kadar bunu izleyen işlemlerde tohumun canlılığı bakımından önem taşır. Çimlenme gücü en yüksek tohumlar bile hasat sonrası yapılan hatalı işlemlerle çimlenme güçlerini tamamen kaybedebilirler.

Ağaçlar çalılar ve diğer süs bitkilerinin tohumlarını ekim mevsimine kadar veya gelecek yılların ihtiyacı için kullanmak üzere daha uzun süre sağlıklı bir şekilde sağlamak gerekir. Tohumlar ayıklanıp temizlendikten sonra ekim zamanına kadar serin ve havadar yerlerde saklanırlar.

Ağaç çalı ve diğer süs bitkileri türlerinde tohumlar saklama açısından kısa ömürlü, orta ömürlü ve uzun ömürlü tohumlar diye 3 gruba ayrılabilirler. Tohumları kısa ömürlü bitki türlerinde saklama birkaç hafta ile 1-2 yıl arasında değişir. Bu gruba giren başlıca türler arasında Kavak, Söğüt, Kara Ağaç, Kayın, Göknar, Sedir,Meşe, Bazı Akçaağaç türleri, Yalancı Servi, Manolya sayılabilir. Tohumları orta ömürlü olan türerde tohumla 4-5 yıl saklanabilir. Bunlar içinde çam ve ladin türleri en tipiklerini oluşturur. Uzun ömürlü tohumlar daha uzun süre 10-20 yıl kadar bozulmadan saklanabilirler. Bu gruba Akasya, Gülibrişim, Sarısalkım, İğde, Okaliptüs örnek olarak gösterilebilirler.

Tohumlar saklandıktan sonra ekim işleminden önce iyi çimlenmeleri için bazı uygulamalardan geçirirler. Özellikle çimlenme engeli olan türlerde bu işlemler önem kazanır. Bu işlemler için en önemli yöntemler:

  • Kabuk engeli için asitli işlem yöntemi,
  • Mekanik zedeleme yöntemi,
  • Suda şişirme yöntemi,
  • Katlama yöntemidir.

 

Tohumlar, ya soğuk veya sıcak seralar gibi kapalı yerlerde ya da fidanlıklarda açık alanlara ekilir. Fideler toprak yüzeyine çıkınca kültürel işlemler yapılır.yeterli büyüklüğe ulaşan fideler kaplara alınır.

5.3.2. Vejetatif Çoğaltma

Bu çoğaltma tekniği süs bitkileri üretiminde en yaygın kullanılan üretim tekniğidir. Vejetatif çoğaltma; kök sürgünü, yaprak, yumru, dal, rizom gibi vejetatif  bitki kısımlarından alınan parçalarla yapılan üretim şeklidir. Bu çoğaltma yönteminde başlıca 4 temel metot bulunmaktadır. Bunlar:

  • Çelik ile çoğaltma
  • Aşı ile çoğaltma
  • Daldırma ile çoğaltma
  • Rizom, stolon, soğan gibi diğer vejetatif

 

çoğaltmalardır. Yukarıda sayılan vejetatif çoğaltma metotlarından en çok kullanılan çelik veya aşı ile çoğaltmadır.

5.3.2.1. Çelikle Çoğaltma

Çelikle çoğaltma tekniği üretilecek bitkiden alınan ve çelik adı verilen bir gövde, kök veya yaprak parçası ile yeni bir bitki oluşturma tekniğidir. Bu yöntemle çoğaltma çok çeşitli iğne yapraklı, yapraklı, herdem yeşil ve yaprağını döken süs bitkilerinde seralara sahip fidanlıklarda yıl boyu devam eder. Özellikle herdem yeşil ve yarı yeşil yapraklı türlerin hemen hemen hepsinde tohumla çoğaltım zaman aldığı ve buna rağmen istenilen nitelikler genellikle sağlanamadığı için bu türler çelikle çoğaltılırlar

Çelikle çoğaltma yöntemleri çok çeşitlidir. Bunlar:

Süs bitkilerinde en çok gövde çelikleri ile üretim  yöntemi kullanılmaktadır. Gövde çelikleri de yumuşak (yeşil) çelik, yarı odunlaşmış (odunsu) çelik ve sert (odun) çelikleri olmak üzere 3 grupta toplamaktadır. Odunsu bitkilerin henüz odunlaşmamış olan taze ilkbahar sürgünlerinden hazırlanan yumuşak çelikler bir çok süs bitkisinin çoğaltımında kullanılır. Yumuşak (yeşil) çelikler daha çabuk ve daha kolay köklenirler. Bu çelikler tepe tomurcuğu taşıyan sürgünlerden tepe çeliği olarak alınır.

            Yarı odunlaşmış (odunsu) çelikler yumuşak çelikten bir ölçüde olgunlaşmış ve kısmen de sertleşerek  odunlaşmaya yönelmiş olmaları ile farklılık gösterir. Bu çelikler büyüme mevsiminin sonlarına doğru sürgünler kısmen olgunlaştığında alınır, genellikle Ağustos ayı ve Eylül başları en uygun zamandır.

            Sert (odun) çelikleri ise bir yaşında tamamen olgunlaşmış ve odunlaşmış sürgünlerden elde edilir. Sert çelik kullanımı daha çok kışın yapraklarını  döken türlerle iğne yapraklılarda kullanılır.

            Çeliklerde köklenmenin hızlı olması için çelikler köklenme yastıklarına dikilmeden  önce köklenmeyi uyarıcı hormona batırılırlar Böylece köklenme daha kısa zamanda olduğu gibi köklü çelik sayısı da artar.  Çelikler kök oluşturmaları için perlit veya temiz dişli kum bulunan yastıklara dikilir.  Çeliklerin üzerine sisleme şeklinde su püskürterek nemli kalmaları sağlanır. Köklenen çelikler, küçük torbalara veya fincan saksılara aktarılarak  gölgeli araştırma ortamlarına taşınırlar. Burada kültürel işlemler uygulanan bitkiler daha sonra süs bitkisi fidanı olarak büyütme yerlerine alınır  ve yeterli gelişme ve form sağlandıktan sonra satışa sunulurlar.

            5.3.2.2 Aşı İle Çoğaltma

            Aşı ile çoğaltma tekniği çoğaltılması istenilen bitkinin bir parçasını anaç olarak kullanacağımız başka bir bitki ile kaynaştırarak tek bir bitki olarak geliştirme tekniğidir. Bitkinin toprak üstü kısmını yani gövde ve dalları oluşturacak kısma kalem veya göz denir. Bunlardan kalem üzerinde birkaç uyur göz bulunan dal parçasıdır. Bu parçanın göz olarak alınması halinde tek bir gözden oluşan bir parça söz konusudur. Yeni bitkinin kök kısmını oluşturacak olan aşı kısmına ise anaç denir. Aşılama yöntemleri kalem aşıları ve göz aşılarıdır. Türlere göre aşılamada başarı alanları çok farklılık gösterir. 


Resim 5. gül aşı parselinden bir görünüş


Resim 6.  Gülde Aşılama

 

Üzerinde birkaç tomurcuk bulunan ve kalem adı verilen bir parçanın kullanılarak yapılan aşı çeşidine kalem aşıları denir. Kalem aşıları daha çok iğne yapraklı bitkilerde değerli varyetelerin çoğaltılmasında kullanılır. Bir çok kalem aşısı metodu vardır.

Üzerinde bir göz veya tomurcuk bulunan küçük bir kabuk parçasından alınan bir kalem kullanılarak yapılan aşılama yöntemine göz aşısı denir. Bu yöntemle bir bireyden çok sayıda göz alma olanağı vardır. Bu nedenle göz aşısı metodu kıymetli bitkilerin ve güllerin üretilmesinde ekonomik ve amatör yetiştiricilerinde kolaylıkla uygulanabileceği aşı yöntemidir.

Göz aşıları da sürgün göz aşıları ve durgun göz aşıları olmak üzere 2 çeşittir. Sürgün göz aşılarında anaca yerleştirilen göz o yıl içinde sürgün verir. Genelde Nisan- Mayıs aylarında yapılan aşılardır. Durgun göz aşılarında ise gözler o yıl uyur halde kalırlar ve ancak ertesi yıl sürerler.

Haziran – Temmuz - Ağustos ve Eylül aylarında durgun göz aşısı yapılır. Güllerde durgun göz aşısının yapım aşamaları şöyledir:


Resim 7. Doğrudan torbaya dikilmiş anacın aşılanmış hali

    • Gövde Çelikleri
    • Kök Çelikleri
    • Yaprak Çelikleridir.
    • Aşı bıçağı ile kalemden gözün çıkarılması
    • Kalemden çıkarılmış aşı gözü
    • Anaç üzerinde aşı bıçağı ile T şeklinde çizik açılması
    • Açılan T’ye gözün yukarıdan aşağıya doğru yerleştirilmesi
    • Anaca yerleştirilmiş göz
    • Aşı yerinin bağlanması .
    • Anaçta aşı bıçağıyla T şeklinde çizik açılır ve kabuk hafifçe kaldırılır.
    • Kalemden aşı bıçağı ile göz (Yaprak sapı ile birlikte) çıkarılır.
    • Çıkarılan göz anaçta bulunan T şeklindeki bölgeye yukarıdan aşağıya doğru itilerek yerleştirilir.
    • Daha sonra aşı yeri düzgün bir şekilde aşı bağı ile bağlanır.